Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Herakles bogini Iris (Tęcza). -532- Schody Charonowe — to prymitywny odpowiednik dzisiejszej zapadni w teatrze: były to stopnie prowadzące z hyposkenionu (prże^ strzeń pod proskenionem) na proskenion; korzystali z nich aktorzy występujący w roli duchów lub bóstw podziemnych wychodzących jakoby ze świata zmarłych. Eksostra było to urządzenie w rodzaju ekkylemy, lecz w mniejszych rozmiarach. i Bronteion zupełnie prymitywne urządzenie służyło do wywołyf wania efektów akustycznych, jak grzmoty, odległe hałasy, prze* taczaniem kamieni w wielkich kotłach miedzianych. Keraunoskopeion służyło do wywoływania efektów świetlnych; nie wiadomo, na czym to urządzenie polegało; Polluks wyobraża je sobie jako bardzo uproszczone i utożsamia je z periaktami; są przypuszczenia, że na jednej ze ścian periaktów na czarnym tle były namalowane świetliste promienie, które mogły przedstawiać błyskawice przy grzmotach bronteionu. Polluks wymienia jeszcze strofeion, urządzenie obrotowe, na którym ukazywali się herosowie przyjęci do grona bogów albo bohaterowie, którzy zginęli na polu walki albo na morzu. O ile dekoracje i maszyneria teatralna były prymitywne, tó niezwykły kunszt wykazali starożytni Grecy w stworzeniu w teatrach doskonałej akustyki, o czym świadczą zachowane teatry. Najlepiej zachowane teatry typu hellenistycznego znajdują się w Epidauros, Eretrii, Priene, Oropos. Warto też wspomnieć o greckim odeonie (odeion). Była to budowla, w której odbywały się agony — konkursy muzyczne. Formą swą odeon był zbliżony do budowli teatru, kryty dachem ze względu na akustykę, jak niektórzy przypuszczają; ale wiemy, że teatry miały doskonałą akustykę, jakkolwiek były .odsłonięte, więc może inne względy zadecydowały o zabezpieczeniu gmachu. W Atenach zbudowano odeon na płd.-wsch. zboczu akropolis z inicjatywy Peryklesa w r. 442 p.n.e. Był to budynek drewniany na planie kwadratu o boku długości 82 m, z podwójną wewnętrzną kolumnadą, kryty dachem, który miał przypominać kształtem na-, miot Kserksesa; w r. 86 spłonął, wkrótce został odbudowany przez króla Kapadocji, Ariobarzanesa II. Późniejsze odeony były budowane z kamienia. Rozmiarami i wspaniałością przewyższył pcn dobno wszystkie odeon zbudowany z inicjatywy Herodesa Attyką> -533- 80. Teatr w Epidauros. męża stanu (127/8 archont w Atenach, w r. 143 konsul w Rzymie), sławnego mówcy, który był też nauczycielem cesarza Marka Aureliusza (161 - 180). Wierny Grecji przeznaczał wielkie sumy swojej fortuny na wznoszenie monumentalnych budowli Grecji, i wśród nich powstał ateński odeon wzniesiony na cześć zmarłej żony Herodesa, Regalii. Podobnie jak inne odeony budynek ten był kryty dachem z drzewa cedrowego. W porównaniu z teatrem Dionizosa był mniejszy, jednak mógł pomieścić ok. 6000 widzów. Za Atenami poszły inne miasta, które miały swoje „sale koncertowe"; w Rzymie zbudowano odeon ok. r. 86 z inicjatywy cesarza Domicjana (81 - 96). ORGANIZACJA WIDOWISK TEATRALNYCH W ATENACH Widowiska sceniczne, jako element wielkich uroczystości religijnych, były organizowane staraniem państwa, które reprezentował jeden z trzech głównych urzędników, archont—eponymos. Od r. 486 p.n.e. mogło wystawiać swoje sztuki pięciu komediopisarzy, potem liczbę tę ograniczono do trzech, jednak ściśle nie przestrzegano tej zasady; jak świadczą napisy z r. 183 i z 181 p.n.e., rów- -534- npcześnie mogło wystawiać komedie sześciu poetów. Po komediach przychodziła kolej na tragedie, które wystawiano przez trzy dni-ponieważ każdy z poetów wystawiał tzw. tetralogię, to znaczy cztery dramaty, w skład których wchodziły trzy tragedie (trylogia) i jeden dramat satyrowy, widowisko takie wypełniało cały dzień. Ale i tutaj bywały odstępstwa, zdarzało się wystawienie samej trylogii, a nawet dylogii (tzn. tylko dwie tragedie). Ok. r. 440 p.n.e. włączono także do programu uroczystości Lenajów wystawianie komedii w liczbie trzech. Poeci, w ustalonym terminie, przedstawiali swoje utwory ar-chontowi, ubiegając się o „przyznanie im chóru" czyli o prawo wystawienia dramatów; przedstawić też musiał każdy dokument w rodzaju świadectwa moralności, opinię o swym „dobrym imieniu" (tzw. dokimasia). Archont — eponymos i wybrana komisja zaznajamiali się z przedstawionymi dramatami i wybierali spośród ich autorów trzech (lub pięciu) komediopisarzy i trzech tragików, którym tym samym „przydzielano chór", co równało się zezwoleniu na wystawienie dramatu; konkretnie polegała ta forma na tym, że archont wyznaczał każdemu z kandydatów choregosa na podstawie listy obywateli-podatników dochodowych. Choregia, czyli pełnienie roli choregosa, było jedną z liturgii, które polegały na tym, że zamożny obywatel wywiązywał się ze swoich zobowiązań podatkowych finansując pewne imprezy państwowe. Było to jedną z form usług świadczonych dla państwa; mogły to być świadczenia pieniężne lub wkład pracy