Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.

 

Na jednym krańcu było wykorzystanie radia, z głosem Hitlera nieustannie krzyczącym z głośników na każdym skrzyżowaniu. W ten sposób, jak zauważył jeden z badaczy, Fuhrer zyskał swego rodzaju aurę, boskości, stając się. „jeśli nie wszechwiedzącym, to przynajmniej wszechobecnym". W podobnie prymitywny sposób naziści wykorzystywali też nową i szybko rozwijającą się. technikę, filmową. W jednym z popularnych filmów propagandowych, Jud Siiss, Żydów błyskotliwie porównywano do robactwa. Film ten miał wzbudzić w widzach odrazę, przez pokazywanie stad szczurów przebiegających przez ekran — po czym przechodził do obrazu Żydów tłoczących się na ulicach getta. Znacznie wie_ksze wrażenie robił Triumf woli Leni Riefenstahl, łączący pompatyczne uje_cia ze szkodliwą treścią i do dzisiaj wzbudzający gorące dyskusje. Początkowa sekwencja, ukazująca przybycie Hitlera samolotem na zjazd partyjny w Norymberdze, cze_sto bywa analizowana jako arcydzieło sztuki manipulacji. Sekwencja ta nawet dzisiaj, sześćdziesiąt lat Manipulacja polityczna później, zachowała hipnotyzującą siłę. W latach 30. siła ta była proporcjonalnie wie_ksza. W latach trzydziestych samolot ciągle jeszcze był czymś nowym. Niewielu ludzi kiedykolwiek leciało samolotem i niewielu przywódców państw regularnie podróżowało w ten sposób. Dla widowni, do jakiej skierowany był film Leni Riefenstahl widok Norymbergi, oglądany przez Hitlera z podchodzącego do lądowania samolotu, zapierał dech w piersiach. Miasto wyglądało jak z boskiej perspektywy. Wyłaniający się. z chmur Fuhrer był majestatyczny niczym bóstwo z wagnerowskiej opery. Przy tym nikt oczywiście nie mógł wiedzieć, że Hitler panicznie bał się. latania. Propaganda nie jest jedyną formą manipulacji politycznej. Są też stare i sprawdzone narze_dzia, takie jak prowokacja i tak zwane „nieczyste chwyty". Podobnie jak propagandę., techniki te stosowano już w starożytności. I podobnie jak propaganda, zyskały one całkowicie nowy wymiar w dziewiętnastowiecznej Europie, w epoce Metternicha, która nastała po kongresie wiedeńskim 1815 roku. W Rosji, na przykład, już na siedemdziesiąt pie_ć lat przed rewolucją 1917 roku, prowokator był dobrze znaną postacią- znaną na tyle dobrze, że stał się. niemal postacią komiczną. Zarówno Ochrana, carska tajna policja, jak i wywrotowe tajne organizacje cze_sto stosowały infiltracje, i dokonywały jedna w imieniu drugiej zamachów. Agenci policji aranżowali wydarzenia, mające zdyskredytować siły rewolucyjne, na przykład organizowali zamachy na niższych urze_dników, podkładali bomby i mordowali niewinnych przechodniów. Równie cze_sto terroryści poste_powali tak samo, albo poświe_cali własnych współtowarzyszy, by dowieść brutalności Ochrany. Jeszcze cze_ściej zdarzały się. osoby, oferujące swoje usługi obu rywalizującym stronom -podwójni lub nawet potrójni agenci, pracujący równocześnie dla rewolucjonistów i policji, a w rzeczywistości oszukujący jednych i drugich. Najlepszym chyba przykładem „nieczystego chwytu" z czasów carskich była haniebnej sławy publikacja zatytułowana Protokoły mędrców Syjonu. Dokument ten, rzekomo przedstawiający tajny plan „mie_dzynarodowego spisku żydowskiego", zmierzającego do zapanowania nad światem, został opublikowany po raz pierwszy w roku 1903. Wkrótce stał się. powszechnie znany i wywołał fale. antysemityzmu. Od dawna wiadomo, że dokument ten jest fałszerstwem - w gruncie rzeczy wyszło to na jaw niemal natychmiast po jego opublikowaniu. Tekst został skompilowany przez człowieka pracującego dla Ochrany, zawiera materiał za-czerpniejy ze starszych, zupełnie niewinnych, nieżydowskich źródeł — z francuskiego satyrycznego traktatu z połowy XIX wieku, dokumentów przypisywanych masonom i być może tekstów autentycznego, choć nieżydowskiego, tajnego stowarzyszenia1. Mimo wszystko, ćwierć wieku później Protokoły z entuzjazmem przyje_li naziści, a także niezliczone ekstremalne prawicowe organizacje na całym świecie, mie_dzy innymi w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Nawet dzisiaj zdarzają się. fundamentalistyczne, antysemickie i prawicowe organizacje, które publikują i propagują Protokoły jako dowód na istnienie „mie_dzynarodo-wego spisku żydowskiego". Naziści przejeji ze źródeł rosyjskich — zarówno dawnego carskiego reżimu, jak i bolszewickiego, który po nim nastał - nie tylko Protokoły, ale też wiele innych 224 ELIKSIR I KAMIEŃ rzeczy. Na przykładzie Lenina i Stalina docenili zalety prezentowania się. jako „socjalistyczna partia robotników". Zrozumieli doniosłe znaczenie manipulacji masami. Nauczyli się