Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Co więcej, warto przypomnieć, że styl unikowy nasila się wraz z odzyskaniem ostrości wzroku. Można zatem sądzić, iż poszukiwanie aktywności zastępczej i wsparcia społecznego w sytuacji osoby z zaburzeniami widzenia, będącej w podeszłym wieku, może mieć wartość adaptacyjną. Stwierdzono istotne i ujemne korelacje pomiędzy poczuciem jakości życia w znaczeniu ogólnym i jego czynnikami strukturalnymi a cechą i stanem lęku, poczuciem beznadziejności oraz poczuciem osamotnienia (tab. 69). Im niższy poziom lęku, poczucia beznadziejności i osamotnienia, tym wyższa ocena poczucia jakości życia. Można sądzić, że osoby chore na jaskrę i zaćmę o niskim poczuciu jakości życia ujawniają gotowość do reagowania lękiem i poczuciem zagrożenia w sytuacjach trudnych, są mniej zmotywowane do działania, pesymistyczne, a ponadto czują się zaniedbanie i opuszczone przez innych, czyli odczuwają brak wsparcia społecznego. Podobne wnioski dają się wyprowadzić z wieJu innych badań (CarabelJese, i in., 1993; Nelson, AspinaJJ, O'Brien, 1999; Janz, i in., 2001), choć zdarzają się również wyniki niezgodne z tym schematem (Teitelbaum, i in., 1994). W hipotezie czwartej postulowano tego rodzaju zależność, hipoteza została zweryfikowana. < Poczucie jakości życia koresponduje z samowiedzą, a zwłaszcza samooceną (tu siła współzależności jest najwyższa). Ogólne poczucie jakości życia wiąże się bardzo wyraźnie z poczuciem własnej wartości i szacunkiem do siebie, względnie wysoką samooceną i pozytywną samowiedzą. Tego rodzaju współzależność przewidywano w hipotezie piątej, która - jak widać - również została zweryfikowana. Nie ma 198 P. OLEŚ, S. STEUDEN, J. TOCZOŁOWSKI prowadzonych w Lublinie? Chodzi o związek między poczuciem jakości życia a stylem radzenia sobie ze stresem, samowiedzą, samooceną, stanem i cechą lęku, poczuciem beznadziejności i osamotnienia, czyli zmiennymi określającymi zdolność funkcjonowania psychospołecznego i przystosowania w warunkach ograniczeń związanych z zwężeniem pola widzenia i zmniejszeniem ostrości wzroku. W hipotezie trzeciej postulowano dodatnią korelację między poczuciem jakości życia a zadaniowo zorientowanym stylem radzenia sobie i ujemną korelację między stylem skoncentrowanym na emocjach i na unikaniu. Wyniki są tylko częściowo zgodne z tym przewidywaniem (zob. aneks, tab. 69). Poczucie jakości życia koreluje dodatnio z zadaniowym i unikowym stylem radzenia sobie ze stresem oraz ujemnie ze stylem emocjonalnym: im wyższa ocena jakości życia, tym większa mobilizacja do podejmowania zadań oraz aktywności zastępczej, a mniejsza do koncentracji na przykrych emocjach. Nieoczekiwana jest pozytywna zależność między stylem unikowym (na ogół uważanym za mało adaptacyjny) a poczuciem jakości życia. Co więcej, warto przypomnieć, że styl unikowy nasila się wraz z odzyskaniem ostrości wzroku. Można zatem sądzić, iż poszukiwanie aktywności zastępczej i wsparcia społecznego w sytuacji osoby z zaburzeniami widzenia, będącej w podeszłym wieku, może mieć wartość adaptacyjną. Stwierdzono istotne i ujemne korelacje pomiędzy poczuciem jakości życia w znaczeniu ogólnym i jego czynnikami strukturalnymi a cechą i stanem lęku, poczuciem beznadziejności oraz poczuciem osamotnienia (tab. 69). Im niższy poziom lęku, poczucia beznadziejności i osamotnienia, tym wyższa ocena poczucia jakości życia. Można sądzić, że osoby chore na jaskrę i zaćmę o niskim poczuciu jakości życia ujawniają gotowość do reagowania lękiem i poczuciem zagrożenia w sytuacjach trudnych, są mniej zmotywowane do działania, pesymistyczne, a ponadto czują się zaniedbanie i opuszczone przez innych, czyli odczuwają brak wsparcia społecznego. Podobne wnioski dają się wyprowadzić z wielu innych badań (Carabellese, i in., 1993; Nelson, Aspinall, 0'Brien, 1999; Janz, i in., 2001), choć zdarzają się również wyniki niezgodne z tym schematem (Teitelbaum, i in., 1994). W hipotezie czwartej postulowano tego rodzaju zależność, hipoteza została zweryfikowana. Poczucie jakości życia koresponduje z samowiedzą, a zwłaszcza samooceną (tu siła współzależności jest najwyższa). Ogólne poczucie jakości życia wiąże się bardzo wyraźnie z poczuciem własnej wartości i szacunkiem do siebie, względnie wysoką samooceną i pozytywną samowiedzą. Tego rodzaju współzależność przewidywano w hipotezie piątej, która - jak widać - również została zweryfikowana. Nie ma KIERUNKU WYJAŚNIENIA PSYCHOSPOŁECZNEGO FUNKCJONOWANIA OSÓB 199 jednak pewności co do tego, czy jest to wynik specyficzny dla badanej grupy, czy obrazuje ogólną prawidłowość dotyczącą również osób zdrowych.