Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Sam Fryderyk przyjmował postawę oportunistyczną142. Jego rzeczywiste zapatrywania najlepiej ilustrowała niepublikowanej pracy doktorskiej z roku 1989, zatytułowanej The relationsbip of the Italian and Southern french Cathars, 1170-1320; zob. jego pracę The Cathar economy, „Reading Medieval Studies" XII (1986), s. 51-71. i>J A. Dondaine, Un Traite, s. 70; WEH, s. 337. 140 Wyżej, s. 124. Ten i następne epizody opisuje Manselli, Eresia, rozdz. 12, oraz Guiraud, \nqumtion II, rozdz. 8. R. Manselii, Eresia, s. 283-284. 142 204 Herezja i Kościół bezczynność wobec herezji w Regno. Podjęcie skutecznych działań w tym względzie wiązałoby się bowiem z wpuszczeniem do jego królestwa zakonów żebraczych, a na to nie chciał się zgodzić ze względów politycznych. Nie uszła jednak jego uwadze niechęć Grzegorza EX do forsowania kwestii herezji wtedy, gdy z powodów politycznych nie było to na rękę papiestwu, i wytykał to papieżowi w swoich działaniach propagandowych. Jego następca, Manfred, chronił heretyków. Katarzy szukali wsparcia w jedynym miejscu, w którym mogli je znaleźć. Naturalna zbieżność interesów doprowadziła do przymierza pomiędzy nimi a gibelinami. Nigdy jednak nie stali się niezależną siłą w polityce miast włoskich. Na ogół traktowano ich łaskawie w czasach interdyktu, byli jednak pionkami w grze politycznej i kiedy siły gibelinów poniosły porażkę, pozostali zdani sami na siebie. Do roku 1250 związek z gibelinizmem zaprowadził heretyków w ślepą uliczkę. Dopóki żył Fryderyk II, byli oni stosunkowo bezpieczni. Zawsze oczywiście ciążyło nad nimi zagrożenie postępowania sądowego; jednak wciąż byli silni liczebnie. Sacconi, próbując określić siłę różnych Kościołów katarskich, oceniał, że najliczniejsi byli umiarkowani dualiści z Concerezzo, mający 1500 doskonałych; następni byli katarzy z Desenzano z 500 doskonałymi oraz wiele mniejszych grup: Bagnolo z 200, Florencja, Val del Spoleto i Vicenza, które miały po 100 doskonałych. Organizacja ta przeżyła Sacconiego i spisy biskupów różnych kościołów katarskich sięgają bez przerw lat osiemdziesiątych XEI wieku143.' Sytuację na niekorzyść dualistów zmieniła śmierć Fryderyka II i schyłek stronnictwa cesarskiego we Włoszech, a także zwycięstwa obrońcy papiestwa, Karola z Anjou, w walce z następcami Fryderyka oraz zwycięstwo konserwatywnego stronnictwa gwelfów w miastach. W systemie Karola z Anjou nie było miejsca dla heretyków; papiestwo, uwolnione od obaw o sprzymierzeńców, mogło bardziej stanowczo wymuszać ściganie heretyków. Umierali patroni, w Weronie Oberta Pelavicino zastąpił Scaligieri, który nie chciał już wspierać herezji144. Do końca stulecia miasta kolejno pozwalały na przeprowadzenie wnikliwych postępowań inkwizycyjnych. Ucieczki do protektorów na terenach contado, przenoszenie się do innych miast oraz ukrywanie się -wszystkie te działania opóźniały rozpad sekty, nie mogły go jednak powstrzymać. We Florencji znamienna dla tego procesu była liczba doskonałych, którzy 144 143 A. Borst, Katharer, s. 231-239. R. Manselli, Eresia, s. 285. Katarzy 205 podporządkowali się podczas inkwizycji prowadzonej tam przez brata Salomona da Lucca w 1282 roku145. Wysłana do Sirmione nad jeziorem Garda ekspedycja schwytała stu siedemdziesięciu ośmiu doskonałych, których spalono w Weronie w 1278 roku, co stanowiło straszliwy cios dla Kościoła z De-senzano146. Nadal niełatwo było stosować represje; nie zniknęła wcześniejsza nieufność wobec inkwizycji, a niektórzy katarzy stosowali środki odwetowe -w Valtellina zamordowano inkwizytora, w Parmie w 1279 roku splądrowano miejscowy klasztor dominikański147, lecz pod koniec stulecia nawet Mediolan, starodawną stolicę herezji, doprowadzono do porządku. Ostatnia większa seria procesów odbyła się w Bolonii w latach 1291-1309148. Późniejsza historia katarów to dzieje niedobitków. Ostatniego biskupa, o którym nam wiadomo w Europie Zachodniej, schwytano w Toskanii w 1321 roku149. Niedobitki katarów jeszcze przez pewien czas ukrywały się prawdopodobnie na terenach wiejskich Lombardii i w Alpach150