Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.

 

M ą czak a (Warszawa 1955), Dzieje malo-polskiego hutnictwo żelaznego XIV-XVII -wieku. B. Zientary (Warszawa 1954) czy M. B o g u c k i e j, Gdańsk jako ośrodek produkcyjny od XIV do XVII w. (Wrocław 1960). Nowe światło Aa sytuację rzemiosła w mniejszych ośrodkach rzuciły badania M. HoraA, Rzemiośle miejskie województwo helskiego w pierwszej polewie.XVII w. (Wrocław 1966), których wyniki zostały jednak częściowo zakwestionowane przez A. Wyro b i s z a (Zagadnienie upadku rzemiosła ł kryzysu gospodarczego miast w Polsce, wiek XVI czy XVII, PH, 1987). Ciekawie rozwinęły się badania nad handlem w Polsce. Najpoważniejsze znaczenie miała chyba praca S. Mielczarskiego, Rynek zbożowy na ziemiach polskich w drugiej polewie XVI i w pierwszej polewie XVII wieku. Próba rejonizacji (Gdańsk 1962), w której- jakkolwiek w sposób dyskusyjny- podjęto próbę zbadania przesłanek i mechanizmów kształtowania się rynku wewnętrznego. Dalszy krok naprzód w tym zakresie stanowiły studia J. M a ł e c k i e g o, zwłaszcza Związki handlowe miast polskich z Gdańskiem w XVI i w pierwszej polewie XVII w. (Wrocław 1968). Gruntownych opracowań doczekał się handel Krakowa (J. Małecki, Studia nad rynkiem regionalnym Krakowa w XVI w.. Warszawa 1963), Poznania (M. G ryć z, Handel Poznania 1550-1655, Poznań 1964), Wrocławia (M. Wolański, Związki handlowe Śląska z Rzeczapospolito w XVII wieku ze szczególnym uwzględnieniem Wroclawia, Wrocław 1961), Gdańska (M. Bogucka, Handel zagraniczny Gdańska w pierwszej polewie XVII wieku, Wrocław 1970) oraz kilka innych ośrodków miejskich. Stosunków handlowych Polski z wschodnimi sąsiadami dotyczyły A. Wawrzyńczykowej, Studio z dziejów hondlu Polski z Wielkim Księstwem Litewskim ż Rosją w XVI wieku (Warszawa 1956). Nad charakterem bilansu handlowego Polski w XVII w. rozwinęła się dyskusja, w której szczególnie istotne były wystąpienia M. Boguckiej (Handel baltycki a bilans handlowy Polski w pierwszej polowie XVII wieku, PH 1968) oraz A. Mączaka (Eksport zbożowy i problemy polskiego bilansu handlowego w XVI-XVII w. {w:] Pamiętnik X Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, 1.1, Warszawa 1968) czy tegoż historyka Między Gdańskiem a Sundem (Warszawa 1972), gdzie zresztą rozpatruje problem eksportu w szerszych granicach chronologicznych. Syntetyzujący charakter ma natomiast praca M. M a-ł o w i s t a, Wschód a Zachód Europy w XIII - XVI wieku (Warszawa 1973), który wykazuje, w jaki sposób zmieniające się warunki handlu europejskiego oddziałały na tworzenie się gospodarki folwarczno-pańszczyżnianej we wschodniej Europie. Na tym tle stosunkowo skromnie wypadły badania nad dziejami pieniądza i skarbu (najważniejszymi pozycjami, są Z. Sadow.skiego, Pieniądz a początek upadku Polski w XVII w.. Warszawa 1964 oraz W. P a-łuckiego, Drogi i bezdroża skarbowości polskiej XVI i pierwszej połowy XVII w., Wrocław 1974), a także nad rozwojem polskiej myśli ekonomicznej (J. Górski, Poglądy merkantylistyczne w polskiej myśli ekonomicznej XVI i XVII w., Wrocław 1958). Także w zakresie badań nad cenami, jakkolwiek odgrywały one ważną rolę w interpretacji procesów ekonomicznych, nie posunięto się wiele poza ustalenia opublikowane przez uczniów J.Bujakaw latach 1928 -1938, odnoszące się do cen w Gdańsku, Warszawie, Krakowie, Lublinie i Lwowie. Nie podjęte zostały natomiast badania tejże szkoły nad klęskami elementarnymi w Polsce w zakresie ustaleń pomocniczych dla historii gospodarczej. Podstawowe znaczenie ma dotyczące zresztą szerszych ram chronologicznych studium W. K u l i, Miary ż ludzie (Warszawa 1970). W przeciwieństwie do badań ekonomicznych badania z zakresu historii społecznej rozwinęły się dość jednostronnie. Główny nacisk położony bowiem został, zwłaszcza w latach pięćdziesiątych, na problemy ruchów społecznych i walk klasowych na wsi. Pojawiło się z tego zakresu wiele szczegółowych opracowań i przyczynków; szerszy, ale nie podsumowujący charakter miała praca B. Baranowskiego, Powstania chlopskże na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej (Warszawa 1952). Interesowano się zarówno otwartymi ruchami zbrojnymi, jak i innymi formami oporu (S- Sreniowski, Zbżegostwo chlopów w dawnej Polsce jako zagadnienie ustroju społecznego. Warszawa 1948). W sumie badania te pozwoliły na stworzenie nowego obrazu napięć społecznych na wsi. Badania te, podobnie zresztą jak i wspomniane studia nad gospodarką chłopską czy nad życiem wewnętrznym wsi (zwłaszcza S. S z c z o t k i, Z dziejów chlopów polskich, Warszawa 1951, J. Burszty, Wieś i karczma. Rola karczmy w życiu wsi pańszczyźnianej. Warszawa 1950, J. B i e n i a r z ó w n y, 10 O chlopskie prawa. Szkice z dziejów wsi malopolgkiej, Kraków 1954), znacznie wzbogaciły dawną wiedzę o życiu chłopstwa i strukturze tej warstwy. Badania nad dziejami mieszczaństwa znalazły swe odbicie przede wszystkim w dość licznych monografiach różnych ośrodków miejskich, zarówno większych (monografie takie opublikowano m. łn. dla Warszawy, Poznania, Gdańska, Lublina, Wrocławia, Gniezna, Torunia), jak i mniejszych. Do wyjątków należą natomiast prace o warunkach życia w miastach, jak M. Boguckiej, Życie codzienne w Gdańsku, wiek XVI - XVII (Warszawa 1967) czy o strojach i mieszkaniach, np. M. Bartkiewicz, Odzież i wnętrze domów mieszczańskich w Polsce w drugiej polewie XVI i w XVII wieku (Wrocław 1974). Niewiele także prac poświęcono działalności wybitniejszych mieszczan - nie znalazła właściwie naśladowców praca A. Keckowej, Melchior Walbach. Z dziejów kupiectwa warszawskiego XVI w. (Warszawa 1955). Urywkowo również zbadane zostały niektóre problemy demograficzne, jak ruch ludności (S. W a s z a k, Dzietność rodziny mieszczańskiej i ruch naturalny ludności miasta Poznania w końcu XVI i w XVII wieku, RDSiG 1954) czy osiedlanie się szlachty w miastach (W. Dworzaczek, Przenikanie szlachty do stanu mieszczańskiego w Wielkopolsce w XVI i XVII wieku, PH 1956). W tych warunkach nadal podstawowe znaczenie mają dawniejsze prace o mieszczaństwie, zwłaszcza J. Ptaśnika, Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce (wyd. 2, Warszawa 1949). Nowe naświetlenie roli Żydów w Rzeczypospolitej zawiera praca M. Horna, Powinności wojenne Żydów w Rzeczypospolitej w XVI i XVII wieku (Warszawa 1978). Badania nad strukturą społeczną szlachty wbrew pozorom nigdy nie były mocną stroną polskiej historiografii. Chociaż zebrano w poprzednich wiekach wi&le materiałów, na których takie badania mogłyby się opierać (szczególnie w herbarzach Niesieckiego, Bonieckiego czy U r lis k i e go), poza studia o położeniu prawnym i obyczajowości szlachty historycy nie posunęli się daleko