zenia, stanowi�ce etap przygotowawczy do opanowania prawid�owej mowy...

Nale�� do nich �wiczenia oddechowe, g�osowe, s�uchowe, rytmiczne i �wiczenia narz�d�w mowy. Celem �wicze� oddechowych jest wyd�u�enie fazy wydechowej, w�a�ciwe gospodarowanie powietrzem w czasie m�wienia, wzmacnianie mi�ni oddecho- 348 VIII. Pomoc logopedyczna w procesie rehabilitacji wych. �wiczenia g�osowe maj� na celu wyrobienie odpowiedniej wysc g�osu oraz umiej�tno�ci modulowania tej wysoko�ci i nat�enia g�osu w mo\ Celem �wicze� s�uchowych jest doprowadzenie do r�nicowania d�wi instrument�w, d�wi�k�w mowy, wyrobienie wra�liwo�ci s�uchowej, u�wiad nie dziecku r�nic mi�dzy prawid�owym i nieprawid�owym brzmieniem g utrwalanie nowej artykulacji. �wiczenia rytmiczne maj� na celu przygotowanie do prawid�owego akcea wania, przyspieszaj� osi�gni�cie p�ynno�ci mowy oraz dzia�aj� rozlu�niaj�c-- -napi�cie mi�niowe. Wyrazisto�� i dok�adno�� artykulacji zale�y w du�ym niu od sprawno�ci mi�ni narz�d�w mowy; u dzieci upo�ledzonych umys�o* cz�sto wyst�puje niesprawno�� motoryczna narz�d�w artykulacyjnych. �wicz: nie j�zyka, warg, podniebienia usuwa lub os�abia te anomalie. �wiczenia narz* d�w mowy odbywaj� si� przed lustrem. Wymienione �wiczenia s� wp�at w tok lekcji. METODY WYWO�YWANIA D�WI�K�W Wa�nym momentem w nast�pnym okresie pracy logopedycznej w czasie wadzenia lekcji lub zaj�� indywidualnych jest wywo�ywanie prawid�owych g�osdt1 albo przypominanie ich prawid�owego brzmienia. Na podstawie obserwowam et zaj�� mo�na wyodr�bni� nast�puj�ce metody powstawania ��danych d�wi�k�w. Metoda s�uchowa polegaj�ca na powtarzaniu uczniowi d�wi�k�w Sama zazwyczaj nie daje wynik�w w pracy z dzie�mi upo�ledzonymi umys�owo. Jest ��czona z metod� wzrokow�, opieraj�c� si� na demonstrowaniu w�a�ciwej danej g�osce artykulacji. Logopedzi w formie prostych wskaz�wek informuj� uczni�w o odpowiednim u�o�eniu narz�d�w artykulacyjnych podczas wymawiania g�osek. Na przyk�ad podczas wymawiania g�oski "s" j�zyk dotyka dolnych z�b�w, wargi s� cofni�te jak do u�miechu. Przy wymawianiu "sz" j�zyk dotyka g�rnych dzi�se�, wargi s� zaokr�glone. Uczniowie na drodze s�uchowej i na podstawie wskaz�wek oraz demonstracji prawid�owego uk�adu narz�d�w mowy przez logoped�w po kilkurazowych �wiczeniach wymawiaj� g�osk� prawid�owo. Inn� stosowan� metod� jest metoda czuciowa, wykorzystuj�ca wra�enia dotykowe. Powierzchni� palc�w, przy�o�onych do krtani, ucze� wyczu\\ drgania wi�zade� g�osowych przy g�oskach d�wi�cznych. Odczucia te u�wiadu miaj� uczniom pewne w�a�ciwo�ci g�osek i s� dodatkow� kontrol� przy przyswajaniu sobie nowych d�wi�k�w. W�r�d stosowanych metod wyst�puje metoda mechaniczna, uwzgl�dniaj�ca u�ywanie szpatu�ek laryngologicznych. Ostatni� spotkan� metod� powstawania prawid�owych g�osek jest metoda ��czenia d�wi�k�w. Opisane wy�ej metody s� najcz�ciej stosowane w szko�ach specjalnych, chocia� na pewno nie daj� przegl�du wszystkich metod wywo�ywania d�wi�k�w. Og�lne zasady metodyczne 349 * pracy logopedycznej z dzie�mi upo�ledzonymi celowe jest stosowanie r�nych metod z jednoczesnym wykorzystywaniem zmys��w: dotyku, wzroku, s�uchu. ��.via to bowiem oraz przyspiesza prawid�ow� percepcj� d�wi�k�w. UTRWALANIE D�WI�K�W Po opanowaniu prawid�owej wymowy d�wi�ku w izolacji logopedzi przyst�puj� do ostatniego etapu rehabilitacji mowy, tj. automatyzacji d�wi�ku, czyli i�trwalenia. Najpierw ��cz� dany d�wi�k z samog�oskami w nag�osie, �r�dg�osie i -*yg�osie. Na przyk�ad - przy �wiczeniu g�oski "s": s�, so, su, se, sy ,,:, asa, oso, usu, ese, ysy as, os, us, es, ys. Nast�pnie wymawiaj� �wiczon� g�osk� w wyrazach, r�wnie� najpierw w nag�o-ji ae, �r�dg�osie i wyg�osie, na przyk�ad: sala, s�o�, kosa, kasa, pies, autobus, po czym logopedzi przyst�puj� do �wiczenia danej g�oski w zdaniach. Nie ka�da lekcja przebiega wed�ug wy�ej opisanego schematu. Niemniej jednak na ka�dych zaj�ciach powinny wyst�powa� elementy �wicze� przygotowuj�cych do opanowania prawid�owej wymowy - �wiczenia oddechowe, g�osowe, s�uchowe, rytmiczne i �wiczenia narz�d�w mowy. Nale�y tak�e uwzgl�dnia� wywo�ywanie d�wi�ku w izolacji lub przypominanie jego prawid�owego brzmienia. "*" przypadku opanowania d�wi�ku wi�ksz� cz�� zaj�� trzeba po�wi�ca� na ego automatyzacj� w sylabach, wyrazach, zdaniach i tekstach, a wykonywa� to � po��czeniu z �wiczeniami w m�wieniu, czytaniu i pisaniu. l 8. OG�LNE ZASADY METODYCZNE Aby realizacja podstawowych cel�w rehabilitacji mowy przebiega�a pomy�lne, konieczne jest przestrzeganie szeregu zasad dydaktycznych. Szczeg�ln� aag� w czasie prowadzenia zaj�� logopedzi przywi�zuj� do opisanych ni�ej zasad. Zasada indywidualizacji - stosuje si� j� ze wzgl�du na zr�nico- �*anie poziomu rozwoju uczni�w, uczestnik�w jednej grupy dzieci z r�nymi �vadami oraz r�nym tempem przyswajania prawid�owych d�wi�k�w. Jedni opanowuj� je szybciej, w�wczas pr�dzej nale�y rozpocz�� etap automatyzacji, z innymi trzeba d�ugo pracowa� nad uzyskaniem ��danego d�wi�ku. Zasada ta wi��e si� z zasad� dobrego poznania wychowank�w, co stanowi pierwszy etap w pracy z dzie�mi upo�ledzonymi umys�owo. Aby logopeda m�g� indywidualizowa� oddzia�ywania pedagogiczne, musi dobrze pozna� swoich uczni�w. 350 VIII. Pomoc logopedyczna w procesie rehabilitacji i l Zasada stopniowania trudno�ci polega na przechodzeniu �atwiejszego do trudniejszego. Logopedzi rozpoczynaj� rehabilitacj� mowy g�osek �atwiejszych, po czym przechodz� do g�osek trudniejszych. Wywc d�wi�k prosty (w izolacji), a nast�pnie �wicz� go w coraz trudniejszych zach, zdaniach, tekstach. Zasada samodzielno�ci polega na: a) samodzielnym wykonywaniu zada� polecanych przez logoped�w, ale miar� mo�liwo�ci dziecka; b) rozwijaniu samodzielno�ci poprzez stopniowe wprowadzanie ucz w czynno�ci bardziej z�o�one; c) cz�stym powtarzaniu �wicze� w czasie zaj�� i w domu. Zasada systematyczno�ci polega na przestrzeganiu planowe i systematyczno�ci nauczania mowy. Zasada zainteresowania dzieci polega na zdynamizowaniu psychiki, poczuciu powodzenia i zaufania we w�asne si�y