Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.

 

Deklaracjom w sprawach polskich towarzyszyły zabiegi o rewaloryzację stosunku Berlina do Bukaresztu43 (wskazywano między innymi wielokrotnie, że Rumunom nie można ufać, że dostawy broni „niemieckiej", np. armat z zakładów Skoda, wzmacniają potencjalnego, wspólnego wroga 44). Istniało więc swoiste iunctim pomiędzy dążeniem do załatwienia „sprawy siedmiogrodzkiej" a chęcią pozostania poza wojną (tak jak ze strony polskiej pomiędzy pragnieniem rzeczywistej neutralności Węgier a polskimi ewentualnymi gwarancjami dla zachodnich granic Rumunii). Okoliczności, na pierwszym miejscu stanowisko Rzeszy, sprawiły, iż to pierwsze wykluczało drugie, z tym jednakże, że łatwiej było zaniechać działania niż podjąć je wbrew Berlinowi i jednocześnie - - przeciw jego adwersarzom, ryzykując wplątanie się w wojnę na własne ryzyko i odpowiedzialność. Rzesza starała się tradycyjnie „trzymać w ogniu dwa drągi", gdy politycy polscy (także Jugosłowianie, nie wspominając już o Anglikach i Francuzach) czynili wszystko, by załagodzić konflikt ponownie zaogniony, w obawie, że znów tertius gaudens będzie Hitler45. W połowie lipca rozeszły się pogłoski, iż armia węgierska szykuje się do uderzenia na Rumunię 46. Krążyły one aż do połowy września. Węgrzy zaś podjęli ostatnią próbę wyjaśnienia swych możliwości, a zatem swego stanowiska wobec konfliktu. Csaky zwrócił się do Ciana z jeszcze jedną prośbą, by ten spróbował przekonać swych niemieckich sojuszników, że Węgry powinny pozostać neutralne dopóty, dopóki „zachowanie się Ju- VI 11930, OL (K. 64) 1939-27/b-556/l res. poi., k. 34—35; DIMK, t. IV. dok. 198, s. 322—324. Por. w przyp. 7 w rozdz. IX. 42 Instrukcja Vómlego z 27 VI 1939, DIMK, t. IV, dok. 205, s, 336—337; cyt. depesza Erdmannsdorffa z 28 VI tr., A Wilhelmstrasse..., dok. 222, s. 404. 43 Notatka z rozmowy Sztójay—Woermann z 30 VI 1939, tamże, dok. 226, s. 407. 44 Notatka Woermanna z 26 V 1939; Weizsackera z 29 VI tr., tamże, dok. 215,' 223, s. 396—397, 405; raport Sztójayego z l VII tr., DIMK, t. IV, dok. 209, s. 341— 344 i szereg dalszych. 45 O stanowisku Jugosławii patrz m. in.: depesza szyfr. Dębickiego nr 52 (1763) z 14 IV Ii93», AAN MSZ, -PIH, w. 118, t. 10 (1W), k. 146; depesza szyfr. Erdmannsdorffa z 13 VI tr., A Wilhelmstrasse..., dok. 216, s. 397—398; raport Bes-senyeyego z Belgradu z 5 VIII tr., DIMK, t. IV, dok. 257, s. 404—406. 46 Depesze szyfr. Łubieńskiego do Budapesztu (PIH l/W-R/7) z 11 VII 1939; Mycielskiego nr 114 (3729) z 12 VII tr., AAN MJSZ, PIH, w. 118, t. 10 (l,W), k. 150. gosławii i Rumunii nie zadecyduje się ostatecznie"47. Mussolini w zamian zażądał wyraźnej deklaracji węgierskiej o tym, iż Węgry będą się w wypadku konfliktu stosowały do wspólnej polityki „Osi" 48. 24 lipca Teleki wystosował żądane listy do Mussoliniego i Hitlera. Każdy z adresatów otrzymał jednak po dwa listy, a drugi z nich zawierał intrygujące zastrzeżenie w stosunku do treści pierwszego. O ile więc list pierwszy mieścił deklarację „w imieniu królewskiego rządu węgierskiego", że „w wypadku konfliktu powszechnego Węgrzy zgrają swoją politykę z polityką Osi", o tyle list drugi, załączony do pierwszego, „dla uniknięcia jego wszelkiej fałszywej interpretacji", do tej deklaracji dodawał: „o ile w danych warunkach nie nastąpią poważne zmiany, Węgry nie mogą ze względów moralnych przedsięwziąć akcji zbrojnej przeciw Polsce [podkr. moje - - M. K.]" 49. Sformułowanie to, oczywiście, jest wyraźnie dwuznaczne. Mogło być rozumiane zarówno jako wotum nieufności wobec „Osi", jak i jako zachęta, by jej przywódcy zastanowili się nad taką modyfikacją warunków, o jakich mowa, która ułatwiłaby Węgrom, „przy zachowaniu suwerenności", przystosowanie się do polityki Berlina i Rzymu, a więc np. Niemcy i Włochy dopomogłyby w dokonaniu nowego kroku rewizyjnego. Idąc dalej jeszcze po linii tych spekulatywnych rozważań, trudno przypuszczać, by nawet za tę ostatnią cenę Węgrzy zgodzili się wprost wystąpić przeciwko Polsce, lecz można dopuścić, że ich opór przeciwko jakiejś pośredniej formie naruszenia faktycznej neutralności kraju byłby mniejszy 50. Na przykład dopuszczono by transport wojsk lub 47 Warto zwrócić uwagę na szczególną frazeologię cytowanego zwrotu: ma się „zadecydować" „zachowanie" („Magatartasa... el nem dół")