104

Odbywa siê to nastêpuj¹co: sporz¹dzaj¹cy testament, w obecnoœci, jak przy pozosta³ych mancypacjach, 5 œwiadków, dojrza³ych obywateli rzymskich, oraz libripensa, zapisawszy treœæ testamentu na tabliczkach, pozornie mancypuje swoj¹ familiam na czyj¹œ rzecz. Familiae emptor wypowiada przy tym s³owa: FAMILIAM PECUNIAMQUE TUAM ENDO MANDATELA TUA CUSTODELAQUE MEA ESSE AIO, EAQUE, QUO TU IURE TESTAMENTUM FACERE POSSIS SECUNDUM LEGE PUBLICAM, HOC AERE (twoj¹ familiam i twoj¹ pecuniam nabywam i oœwiadczam, ¿e z twojego polecenia s¹ pod moj¹ opiek¹, i niech, byœ ty móg³ sporz¹dziæ testament zgodnie z prawem publicznym, tym spi¿em) i, jak niektórzy dodaj¹, AENAEQUE LIBRA, ESTO MIHI EMPTO (i wag¹ spi¿ow¹, zostan¹ przeze mnie kupione). Nastêpnie uderza spi¿em o wagê i daje go testatorowi jakby w miejsce ceny. Nastêpnie testator, trzymaj¹c w rêku tabliczki z testamentem, mówi tak: HAEC ITA UT IN HIS TABULIS CERISQUE SCRIPTA SUNT, ITA DO ITA LEGO ITA TESTOR, ITAQUE VOS, QUIRITES, TESTIMONIUM MIHI PERHIBETOTE (jak na tych tabliczkach i wosku zapisano, tak dajê, tak zapisujê, tak testujê, i tak wy, Kwiryci, dajcie mi œwiadectwo). Nazywa siê to nuncupatio, bowiem nuncupare znaczy bowiem publicznie oœwiadczyæ, a w³aœnie to, co testator konkretnie napisa³ na tabliczkach w testamencie uwa¿a siê za wymienione i potwierdzone tym ogólnym oœwiadczeniem. 105. Wœród œwiadków nie powinien siê znajdowaæ nikt bêd¹cy in potestate u familiae emptoris ani u samego testatora, poniewa¿, naœladuj¹c dawne prawo, ca³e to odbywaj¹ce siê dla sporz¹dzenia testamentu negotium uwa¿a siê za negotium miêdzy familiae emptore a testatorem. Jak widaæ, niegdyœ, jak ju¿ wspomnieliœmy, przyjmuj¹cy mancypacyjnie familiam od testatora zajmowa³ miejsce spadkobiercy. St¹d te¿ odrzuca siê w tym wypadku œwiadectwo pochodz¹ce z rodziny. 106. Dlatego te¿ jeœli osoba bêd¹c in potestate u ojca wystêpuje jako familae emptor, to œwiadkiem nie mo¿e byæ ani ojciec, ani nawet nikt inny bêd¹cy u niego równie¿ in potestate, na przyk³ad brat. Równie¿ jeœli filius familias sporz¹dza po zwolnieniu ze s³u¿by testament ex castrensi peculio, to prawid³owo jako œwiadek nie mo¿e wyst¹piæ ani jego ojciec, ani nikt bêd¹cy wraz z nim u ojca in potestate. 107. To samo, co powiedzieliœmy o œwiadkach, dotyczy i libripensa, gdy¿ on równie¿ zalicza siê do œwiadków. 108. Osoba bêd¹ca in potestate u spadkobiercy lub zapisobiorcy albo u której sam spadkobierca lub zapisobiorca jest in potestate, albo bêd¹ca u tej samej co oni osoby in potestate, mo¿e wystêpowaæ jako œwiadek lub libripens, a nawet sami spadkobierca lub zapisobiorca mog¹ zgodnie z prawem wystêpowaæ w tej roli. Nie powinno siê jednak korzystaæ z tego przepisu w odniesieniu do samego spadkobiercy oraz osób bêd¹cych u niego in potestate albo u których on jest in potestate. [ O testamencie ¿o³nierskim (testamento militum) ] 109. ¯o³nierze ze wzglêdu na zupe³ny brak doœwiadczenia zostali zwolnieni constiutionibus pryncepsów z tak starannego przestrzegania przepisów przy sporz¹dzaniu testamentu. Dlatego choæby nie wyst¹pi³a ustawowa liczba œwiadków, choæby nie sprzedali familiae ani nie dokonali nuncupationis testamentu, mimo to uwa¿a siê testament za sporz¹dzony prawid³owo. 110. Ponadto wolno im ustanowiæ (instituere) spadkobiercami cudzoziemców i Latynów, jak równie¿ dokonywaæ na ich rzecz zapisów, gdy tymczasem w innych wypadkach cudzoziemcom nie wolno wedle iuris civilis otrzymywaæ spadku ani zapisu, a Latynom wedle legis Iuniae. 111. Tak¿e caelibes, którym lex Iulia zakazuje otrzymywaæ spadki i zapisy, oraz orbi, tj. bezdzietni, którzy lege... 112. ...na wniosek boskiego Hadriana uchwalono senatus consultum, które pozwala... ...kobietom bez dokonywanie coemptionis sporz¹dziæ testament, jeœli tylko skoñczy³y 12 lat. Oczywiœcie jeœli nie uwolni³y siê spod opieki, to powinny testowaæ za zgod¹ opiekuna. 113. Widaæ st¹d, ¿e sytuacja kobiet jest lepsza ni¿ mê¿czyzn. Mê¿czyzna m³odszy ni¿ 14 lat nie mo¿e bowiem sporz¹dziæ testamentu, choæby chcia³ to uczyniæ za zgod¹ opiekuna, a kobieta mo¿e, gdy¿ koñcz¹c 12 lat uzyskuje prawo sporz¹dzenia testamentu. 114. Tak wiêc jeœli siê zapytamy, czy testament jest wa¿ny (testamentum valet), to najpierw powinniœmy sprawdziæ, czy ten, kto go sporz¹dzi³, mia³ testamenti factionem (prawo sporz¹dzenia testamentu)