3

Postawa intelektualna: a) pozytywna ocena cech inwalidy, b) bardzo po- zytywna ocena wartoœci inwalidy (uznanie — podziw — szacunek). Postawy negatywne. 1. Postawa uczuciowa: niechêæ do inwalidy, do widoku (do spostrzegania) samego inwalidztwa. 2. Postawa wolicjonalna: a) chêæ unikania — kontakt z inwalid¹, widok (spostrzegania) samego inwalidztwa, b) chêæ dzia³ania przeciw inwalidzie. 3. Postawa intelektualna — ujemna ocena cech inwalidy. Postawy poœrednie — niezdecydowane: 1. Postawa uczuciowa: a) wspó³czucie, litoœæ, b) obojêtnoœæ (neutralnoœæ uczuciowa). 2. Postawa wolicjonalna: a) chêæ niesienia pomocy, b) chêæ przygl¹dania siê. 3. Postawa intelektualna: a) ocena cech inwalidy czêœciowo pozytywna, czê- œciowo negatywna, b) ciekawoœæ, zainteresowanie. Na podstawie dokonanej przez o.b. w przeprowadzonych wywiadach cha- rakterystyki ich postaw wobec inwalidów w ogóle — stwierdzi³am przejawia- nie siê takich samych rodzajów postaw, jak wobec poszczególnych inwalidów 42 {lub grup), kontakty z którymi o.b. opisa³y, z tym, ¿e postawê intelektualn¹ charakteryzowa³y ogólne przekonania dotycz¹ce inwalidztwa, inwalidów i kon- taktów z nimi. Dziel¹c postawy wobec inwalidów na pozytywne, negatywne i poœrednie — niezdecydowane — opar³am siê na analizie zebranego materia³u oraz na ogól- nie przyjêtym sposobie podzia³u postaw (pozytywne — negatywne). Jednak¿e zgodnie z uzyskanym materia³em, charakteryzuj¹cym postawy wobec inwali- dów, postawy poœrednie, umieszczone przez badaczy pos³uguj¹cych siê skal¹ postaw w punkcie zerowym skali i okreœlone jako neutralne, musia³am nazwaæ inaczej, poniewa¿ ze wzglêdu na cechy, które je charakteryzuj¹, nazwa „neu- tralne" by³aby niestosowna. Stosunek, jaki postawy te wyra¿aj¹ wobec inwa- lidów, nie jest ani zdecydowanie pozytywny, ani negatywny. Jak to ju¿ oma- wia³am na str. 15, wspó³czucie zwi¹zane z litoœci¹ (wyra¿aj¹ce siê w s³owach: „¿al mi go", „wspó³czujê mu, ¿e taki nieszczêœliwy"), a tak¿e chêæ pomocy, odnosz¹ siê do osób s³abszych od tych, które lituj¹ siê i chc¹ pomagaæ i mog¹ mieæ charakter poni¿ania inwalidów. W ka¿dym razie w taki sposób czêsto s¹ przez nich odczuwane i interpretowane. Chêæ pomocy mo¿e p³yn¹æ z ró¿nych pobudek i mieæ charakter bardziej lub mniej pozytywny. Nie maj¹ równie¿ wyraŸnie zdecydowanego charakteru pozytywnego lub negatywnego wobec in- walidów postawy wyra¿aj¹ce siê w ciekawoœci i zainteresowaniu siê inwalid¹ oraz w chêci przygl¹dania siê. Postawy te mog¹ mieæ ró¿ne Ÿród³a, byæ ró¿nie inteipretowane przez inwalidów jako postawy pozytywne b¹dŸ negatywne i ³¹- czyæ siê podobnie jak wspó³czucie i chêæ pomocy z innymi postawami i dopiero rozpatrywane ³¹cznie z innymi postawami mog¹ byæ okreœlone jako bardziej pozytywne lub bardziej negatywne. Postawy poœrednie oraz negatywne cha- rakteryzujê bardziej dok³adnie, opisuj¹c poszczególne rodzaje postaw w na- stêpnym rozdziale. W tym miejscu podajê tylko uzasadnienie wyodrêbnienia grupy postaw poœrednich — niezdecydowanych. W badaniach moich jedynie w 3 przypadkach (na 346) stwierdzi³am przejawianie siê postawy obojêtnoœci nie maj¹cej ani wyraŸnie charakteru negatywnego, ani pozytywnego. We wszy- stkich pozosta³ych przypadkach opisane przez o. b. zachowanie siê, doznawane uczucia, chêæ okreœlonego zachowania siê, wyra¿one s¹dy o inwalidach — do- starczy³y podstaw do wnioskowania o istnieniu innego rodzaju postaw. Analizê uzyskanego w wywiadach materia³u przedstawiê w dalszych roz- dzia³ach, przy opisie ró¿nego rodzaju postaw wobec inwalidów. Na podstawie przeprowadzonej analizy opisów kontaktów o.b. z inwalidami sporz¹dzona zosta³a tabela I ?— wzór zawieraj¹ca: a) okreœlenie rodzaju postaw, jakie o.b. przejawi³y wobec poszczególnych inwalidów i grup inwalidów, b) przykre i przyjemne prze¿ycia, jakie mia³y miejsce w zwi¹zku z kon- taktami o.b. z inwalidami, c) okreœlenie sytuacji, w jakiej kontakty z inwalidami mia³y miejsce, d) okreœlenie rodzaju inwalidztwa. Zestawienie tych wszystkich danych mia³o na celu ustalenie czêstoœci wy- stêpowania ró¿nego rodzaju postaw, przykrych i przyjemnych prze¿yæ, jakie o.b. mia³y w zwi¹zku z kontaktami z inwalidami oraz wykrycie zwi¹zków za- chodz¹cych miêdzy ró¿nymi postawami a rodzajem kontaktów i sytuacji, w ja- kich mia³y one miejsce, rodzajem inwalidztwa, przykrymi i przyjemnymi prze- ¿yciami o.b. Zagadnienia te omówiê w dalszych rozdzia³ach. Charakteryzuj¹c postawy wobec inwalidów, g³ówn¹ uwagê poœwiêcê chêci, gotowoœci do okreœlonego dzia³ania. To, co myœlê o kimœ, co do niego czujê, œciœle wi¹¿e siê z tym, jak mam 43 chêæ zachowywaæ siê wobec tego kogoœ. W stosunkach spo³ecznych z inwali- dami zarówno dla nich samych —• dla ich samopoczucia i kszta³towania siê cech ich osobowoœci — jak i dla mo¿liwoœci ich zawodowej i spo³ecznej rehabi- litacji. Zasadnicze znaczenie ma przede wszystkim d¹¿enie, gotowoœæ do okre- œlonego rodzaju dzia³ania, zachowania siê innych osób wobec inwalidy, czy grupy inwalidów wyra¿aj¹ca siê w chêci zachowania siê w taki lub inny spo- sób i znajduj¹ca odbicie w samym zachowaniu siê. Z punktu widzenia spo³ecz- nego ten sk³adnik postawy nazwany wolicjonalnym uwa¿am wiêc za najwa¿- niejszy. Jest rzecz¹ znan¹, ¿e postawy emocjonalne i intelektualne s¹ œciœle zwi¹zane z postaw¹ wolicjonaln¹ (lub — inaczej mówi¹c — emocjonalne i in- telektualne sk³adniki postaw wi¹¿¹ siê ze sk³adnikiem wolicjonalnym). W pew- nym zakresie je wyznaczaj¹. Pozytywna postawa uczuciowa wobec drugiej osoby wi¹¿e siê na ogó³ z gotowoœci¹ do pozytywnego zachowania siê wobec tej osoby i odwrotnie, podobnie jak stwierdzenie pozytywnych lub negatyw- nych cech u drugiej osoby.. Równie¿ uczuciowa postawa niezdecydowana mo¿e prowadziæ do nastawienia na takie dzia³anie. Wspó³czucie oznaczaæ mo¿e chêæ pomocy, chocia¿ nie zawsze. ¯yczliwoœæ prowadzi do akceptacji i kontaktów,, jakkolwiek równie¿ niekoniecznie zawsze. Opisuj¹c postawy wobec inwalidów, szczególn¹ uwagê poœwiêcam sk³adni- kowi tzw. wolicjonalnemu, poniewa¿ w najbardziej wyraŸny sposób charakte- ryzuje on stosunek danej osoby do inwalidy. Nie zawsze o.b. wyraŸnie sobie uœwiadamia swoje nastawienie na dzia³anie wobec inwalidy lub nie chce wyraŸ- nie tego stwierdziæ, zw³aszcza jeœli chodzi o postawy negatywne. W takich