Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.

 

W epopei Odysea autor da- je wyraźnie do zrozumienia, że nie wszystkie sny mówią prawdę. W poematach Ho- mera sny są uosabiane przez istotę boską, niezależną od czasu i przestrzeni, ukazującą się śniącemu u wezgłowia łoża, a następnie znikającą. W starożytnej Grecji sny uwa- żano za przesłanie od bogów, wierzono też, że we śnie dusza uwalnia się od ciała i kon- taktuje z wyższymi bytami. Autorzy tragedii antycznych utrzymywali, że sny tego ro- dzaju należy interpretować bardzo dokładnie. Szczególnie Ajschylos był przekonany, że interpretacja snów jest jednym z najważniejszych wynalazków Prometeusza. Najobszerniejszym i najpełniejszym zbiorem wiedzy o snach, który przetrwał do naszych czasów, jest Oneirocritica {Interpretacja snów), napisana w II w n.e. przez Greka Artemidorusa z Daldis. Był on zawodowym interpretatorem snów, a je- go dzieło zawiera całą wiedzę o snach zgromadzoną do czasów mu współczesnych, a także własne obserwacje autora. Oneirocritica jest w znacznej mierze sennikiem, opatrzonym obszernymi komentarzami i radami, jak należy sny tłumaczyć. W prze- ciwieństwie do dzisiejszych opracowań tego rodzaju, które interpretują sny z psy- chologicznego punktu widzenia, dzieło Artemidorusa koncentruje się głównie na rozszyfrowywaniu marzeń sennych jako przepowiedni przyszłości. Dla Greków sny były także metodą uzdrawiania; dowodem tego są setki świą- tyń ku czci Eskulapa - boga-uzdrowiciela, który traktował sen jako jedną z metod leczenia. W świecie helleńskim Eskulap stał się jednym z napopułamiej szych bóstw. Podstawową funkcją asclepieionów (czyli sanktuariów poświęconych Eskulapowi, którego imię po grecku brzmiało Asklepios) było uzdrawianie metodą inkubacji we śnie, czyli wywoływania marzeń sennych w określonym celu, począwszy od uzdra- wiania, po praktyczne porady. W sanktuariach tych ludzie szukający pomocy spę- dzali noc i modlili się o sen, w którym Eskulap czasem pojawiał się osobiście, doty- kając palcami ciała chorego. Źródła: Jayne, Walter Addison: The Healing Gods ofAncient Civilizations, 1925, reprint, New York 1962. Kessels, A. H. M.: Studies on the Dream in Greek Literaturę, Utrecht 1978. Messer, W. S.: The Dream in Homer and Greek Tragedy, New York 1918. Van Lieshout, R. G. A.: Greeks on Dreams, Utrecht 1980. Grecki dramat W starożytnej Grecji marzenia senne traktowano jako przesłanie od bogów, wierzono również, że podczas snu dusza uwalnia się z ciała i kontaktuje z wyższy- mi bytami. Autorzy tragedii antycznych utrzymywali, że sny tego rodzaju należy bardzo dokładnie interpretować. Szczególnie Ajschylos był przekonany, że interpre- tacja snów jest jednym z najważniejszych wynalazków Prometeusza. Jedna z najistotniejszych funkcji marzenia sennego w greckiej tragedii - której głównym wątkiem był przeważnie konflikt przeznaczenia z wolną wolą czło- 75 Grecki dramat wieka - polegała na ujawnieniu zamiarów losu. Spotykamy tu rozmaite rodzaje snów, ale źródło ich inspiracji w mniejszym lub większym stopniu znajduje się w poematach Homera, aczkolwiek można dostrzec niekiedy znaczne różnice w spo-1 sobie posługiwania się tym elementem dramaturgicznym. W poematach na przykład narrator jest wszechobecny i wszechwiedzący,; nawet zamiary mieszkańców Olimpu. Tymczasem w tragediach wiedza o bohaterach jest ograniczona, podobnie jak to się dzieje w prawdziwym życiu. A zatem rzeczy-; wistość ze snu musi odpowiadać doświadczeniu postaci granej przez aktora na grec-j kiej scenie. Wróżby odgrywały w tragediach zasadniczą rolę, były głównym wątkiem fa-1 buły, podczas gdy sam sen miał raczej znaczenie drugorzędne. Stanowił zaledwie je- den z motywów. Dramatopisarze najczęściej wprowadzali ten element dla wzmoc- nienia dramatyzmu sytuacji, często tam, gdzie uprzednio go nie było, wzorując się| na marzeniach sennych z poematów. Sen najczęściej nie był potrzebny w mitach, ale uważano, że ma ogromne walory artystyczne. Pierwszym dramaturgiem, który z powodzeniem wykorzystywał marzenia I senne w swoich utworach był Ajschylos, podobnie jak Homer doceniający ich psy- chologiczne aspekty. W tragediach, które przetrwały do naszych czasów, nie ma do-1 wodu na to, że artystyczna rola snu ulegała spotęgowaniu w kolejnych utworach. | W dramacie Persowie - który opowiada o konflikcie między orientalnym despoty- ESKULAP - GRECKI BÓG-UZDROWICIEL 76 Grecki dramat zmem a wolnością Hellady i zwycięstwie wojsk greckich nad Kserksesem - Atossa, matka Kserksesa, ma po wyjeździe syna do Grecji widzenie senne. Sen ten, uznany za najpiękniejszy w całej literaturze greckiej, ma niemały wpływ na fabułę, a jego pierwowzory znadujemy w Iliadzie i Odysei. Sen odgrywa ważną, jakkolwiek drugorzędną, rolę w Prometeuszu skowanym, stanowiąc grunt, na którym heros spotyka się z Io