Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Tytusa Chałubińskiego. Zakład wypełniał ogromną lukę w wyposażeniu w te urządzenia prawobrzeżnej części Warszawy. Ibidem, s. 131, 132-134. 215 Kwestia partycypacji w kosztach jest w przypadku rozmaitej własności przedsiębiorstw kąpielowych bardzo skomplikowana. Sektor społeczny był bardzo niewielki i miał charakter filantropijny — poza wspomnianą dotacją magistratu i 12,5 tyś. rb. z funduszu przeciwcholerycznego, fundusz budowy łaźni ludowych pochodził z dobrowolnych ofiar warszawskiej burżuazji. Także z ich kiesy zakładano łaźnie przyfabryczne, choć na ten fundusz składał się zysk z produkcji wypracowany przez załogi robotnicze. Reszta warszawskich zakładów kąpielowych sfinansowana była przez drobnych w większości kapitalistów, ale na odsetki, amortyzację kapitału włożonego i zysk przedsiębiorcy składały się opłaty od klientów — lepiej uposażonych robotników i drobnomieszczaństwa. Strukturę wydatków i dochodów łaźni prywatnych można odtworzyć jedynie dla największego zakładu, „Łazienek Akcyjnych", których właściciel — Towarzystwo Łaźni, Wanien i Pralni w Warszawie na Nowym Zjeździe publikował swe bilanse. Podstawą dochodów (tabela 25) były oczywiście wpływy z biletów, które systematycznie drożały. W wydatkach pozycję względnie stałą stanowią uposażenia pracownicze. Rosną wydatki Tabela 25 Dochody i wydatki Zakładu Łazienek Akcyjnych w latach 1880 -1896 (w rb.) Dochody Wydatki S Ś •o o ^7 -tJ 0 .Z kance- paliwo, Rok z biletów Donamer Ini i prą 'elczersk razem pensje pra-cow- laryjne ubezpiecze- sanitarne remonty oświetlenie i mio- inne razem Zysk <" 2- nie tełki siać 1880 61122 8588 69588 7719 938 341 9108 16025 7465 41595 20153 1889 62693 7967 70661 7584 1.004 321 14144 14638 7634 45327 20120 1891 61118 9676 70794 8124 _ 341 12817 16398 — 46480 20044 1892 63748 9752 73530 8020 _ 473 12552 18933 7740 48933 20060 1893 69078 8800 77878 7989 _ 421 13492 19208 9690 50800 22078 1894 73668 7986 81654 7978 _ 417 14829 18814 _ 51415 24683 1896 73169 7842 81011 7976 - 569 11124 20560 — 50058 25293 Żródio: Wiestnlk. finansów prom.yszlennosti l torgowli, otczot 1890, nr 10, s. 128, 1892, nr 10, s. 125, 1893, nr 10, S. 96, 1894, nr 13, S. 221, 1892, nr 13, S. 239, 1897, nr 13, s. 249. 216 na utrzymanie czystości, jednak nawet blisko dwukrotny przyrost nie zmienia faktu, że są one żenująco niskie w stosunku do innych pozycji (wydatki kancelaryjne w łaźni były w stosunku rocznym o 200 rb. wyższe niż sanitarne!). Zmienną, ale utrzymującą się w dość wąskich granicach 11-14 tyś. rb., pozycją bilansu były koszty remontów maszyn i pomieszczeń. Natomiast największe i stale rosnące były wydatki na opał, oświetlenie i miotełki łaziebne. Fluktuacje te nie wpływały na wysokość czystego dochodu, który wzrasta w tym czasie o 25%, choć podstawa dochodów zwiększa się o 16,7%. Oszczędzano na pensjach pracowników i ograniczano remonty, więc tak znaczne zyski osiągano ekstensyfikacją gospodarki. W sumie obrazuje to istotę pojmowania zadań prywatnych zakładów kąpielowych przez ich właścicieli. Miały służyć przede wszystkim pomnażaniu włożonego kapitału, jak każde inne usługowe przedsiębiorstwo kapitalistyczne. Udział wydatków na potrzeby sanitarne w ogólnej sumie rozchodów świadczy o tym, że cele higieniczne znajdowały się na dalekim planie 87. Inwestycje hotelarskie Elementem modernizacji bazy hotelowej omawianego okresu było wybudowanie największego z dotychczasowych, ekskluzywnego hotelu o najwyższym standardzie światowym. W 1898 r. ogłoszono konkurs na projekt, w kwietniu 1899 r. położono kamień węgielny, w tydzień później ukończono fundamenty, zaś pod koniec roku budynek stał pod dachem88. Inwestorem było Towarzystwo Akcyjne Budowy Hoteli założone przez rodzimych kapitalistów dysponujących kapitałem zakładowym 1,5 min rb. Autorem projektu i kierownikiem budowy został inż. Władysław Marconi (Karol Marconi wykonał malowidła sufitowe w salach dolnych — cukierni i kawiarni). Hotel stanął na miejscu pałacu Tarnowskich, wyburzonego przy przebudowie ul. Karowej, fron- 87 Na podstawie wyników rewizji sanitarnych zamieszczonych w „Warszawskiej Gazecie Policyjnej" 1892, nr 49, s. l, 1893, nr 35, s. 3, nr 39, s. 2, nr 47, s. 2, nr 55, s. 2, nr 56, s. 2, nr 63, s. 2, 1894, nr 73, s. 1. 88 Zbiory Przyborowskiego, t. XI, s. 70, 78, 182. 217 Hotel Angielski tem do Krakowskiego Przedmieścia, zatem w najelegantszej dzielnicy, w samym centrum. Całkowity koszt budowy wyniósł 2 min rb. 89 Ukończono ją w listopadzie 1901 r