Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
W przypadku samca większego od samicy i będącego z nią w stanie ampleksus wiele tych czynności, będących właściwościami gatunkowymi genetycznie zakodowanymi, byłoby niewykonalnych, a to zagroziłoby istnieniu gatunków. Do innych stałych morfologicznych cech d.p., zwłaszcza u -upłazów ogoniastych, należy wygląd warg kloakalnych. Na przykład u samca fraszki lub ->ambystomy są one dobrze widoczne, wypukłe, a u samicy - płaskie i słabo zaznaczające się. Przyczyną sporej wielkości warg kloakalnych samca jest obecność w nich silnie rozwiniętych gruczołów kloakalnych, wytwarzających galaretowatą substancję sklejającą plemniki i biorącą u-dział w budowie -»-spermato-forów. W wargach kloakalnych samicy brak jest tych gruczołów. U wielu gatunków -*-ja-szczurek i -»-węży stałą cechą d.p. jest stosunek długości o-gona do pozostałej reszty ciała. Praktycznie biorąc, u niektórych gatunków jest to jedyna cecha zewnętrzna umożliwiająca nam odróżnienie samca od samicy. Do cech d.p. należą rozmaite twory skórne występujące przeważnie u samców, a zjawiające się u nich w okresie godów. Są one składnikami tzw. szaty godowej, której wygląd jest cechą gatunkową. Tworami tymi są in.in. rozmaitego kształtu grzebienie skórne pojawiające się u godujących samców traszek, Płatki skórne na palcach tylnych odnóży, modzele godowe "a palcach przednich kończyn u samców płazów bezogonowych oraz brodawki na skórze samic. Do cech d.p. tworzących się okresowo i będących również składnikiem szaty godowej należą barwy godowe, z reguły bardziej jaskrawe i kolorowe u samców niż u samic. Wśród tych barw występują np. błękitne, czerwone, żółte, których brak jest u samców i u samic poza okresem godowym. U wielu gatunków płazów i gadów stałą cechę d.p. stanowi charakter plamistości grzbietu i brzucha. Natomiast okresowo pojawiającą się cechą d.p. u płazów bezogonowych jest zdolność wydawania głosu godowego wyłącznie przez samce, co jest warunkowane uaktywnianiem się strun głosowych i -i-rezo-natorów. Po zakończeniu godów wszystkie te cechy zanikają.. Biologicznym celem d.p. jest szybkie i niezawodne rozpoznanie się osobników odmiennych płci oraz sprawny i korzystny dla gatunku przebieg godów i składania jaj. dymorfizm płciowy -(•dwupostaciowość płciowa. dysfolid, "boomsiang" (Dispfao-lidus typus) - gatunek gada z rodziny -^wężowatych. Rośnie do długości 2 m. Ma duże, rynienkowate zęby jadowe, u-mieszczone w tyle szczęki (-»-0-pisthoglypha). Należy do najbardziej jadowitych węży w rodzinie wężowatych. Jad d.b. jest silniejszy od jadu -Aobry egipskiej. Ubarwienie d.b. bywa zróżnicowane. Najczęściej spotyka się osobniki zielone lub brązowe. D.b. prowadzą nadrzewny tryb życia. Na ich pokarm składają się rozmaite małe kręgowce, jaja ptasie, a głównie ptaki. D.b. występują w sawannie południowo--wschodniej Afryki. efa piaskowa 48 E efa piaskowa (Echis carinatus') - gatunek gada z rodziny ->-żmijowatych. Rośnie do długości 80 cm. Ma brązowe u-barwienie grzbietu z rzędem jasnych, poprzecznie wydłużonych plam, otoczonych czerwonymi obwódkami Na bokach tułowia widoczne są falisto-zygzakowate, szerokie, czarne wstęgi, od strony grzbietowej jasno obrzeżone. Na głowie występuje biały znak w postaci krzyża. E.p. żyje przeważnie na Efa piaskowa terenach piaszczystych lub pia-szczysto-kamienistych, porośniętych skąpą roślinnością, poza tym jednak zamieszkuje stepy, sawanny, pustynie. Na niektórych obszarach występuje masowo. W dzień kryje się w norach, szczelinach skalnych lub pod kamieniami, o zmierzchu staje się aktywna i żeruje przez całą noc. Na pokarm e.p. składają się płazy, jaszczurki, węże (także własnego gatunku), małe ptaki, głównie jednak małe ssaki, w tym przeważnie gryzonie. W sierpniu samica rodzi 5 do 15 młodych długości 10 do 16 cm (tylko w populacjach zamieszkujących północna .Afrykę samice składają ja^JttiNa piasku e.p. porusza się w sposób charakterystyczny dla węży piaskowych, mianowicie posuwa się nie do przodu, lecz w bok w w stosunku do długiej osi ciała. Zagrożona, zwija się w kłębek, chowa głowę i wijąc ciasno splecionym ciałem ociera boki tułowia o siebie. Ponieważ łuski boczne mają kanciaste, rogowe żeberka, pocierania wydają przenikliwy szelest lub syk. Mimo że e.p. jest niewielka, to jednak posiada silny jad. Znane są stosunkowo liczne śmiertelne przypadki (ok. 5%) wśród ludzi pokąsanych przez tego węża. E.p. charakteryzuje największy obszar występowania ze wszystkich gatunków żmijowatych. Występuje w całej wschodniej i północnej Afryce po Ghanę, Kamerun, północną Kenię i Ugandę na południu. Zamieszkuje również Półwysep Arabski oraz zachodnią i południową Azję, od Iraku do doliny Gangesu, oraz Cejlon. Na północ sięga do Azji Środkowej. frynosoma rogata (Phrynoso-ma cornutum) - gatunek gada z rodziny -*-legwanów. 0-siąga długość 13 cm (w tym ogon do ok. 4 cm). Ma ciało grube, grzbieto-brzusznie spłaszczone i wybitnie, zwłaszcza w części tułowiowej, szerokie; zwężenie szyjne niewidoczne, ogon spłaszczony i bardzo krót- frynosoma szerokonosa ki. Wzdłuż boków tułowia i ogona biegnie rząd pojedynczych, dużych, stożkowatych łusek, tworzących rodzaj obramowania boków ciała. Na tylnym krańcu głowy sterczą w postaci rogów 2 wysokie, ostre i twarde wyrostki skórne, a grzbiet pokryty jest licznymi mniejszymi kolcami. 0-gólnym wyglądem f.r. zupełnie nie przypomina jaszczurki, lecz raczej ropuchę lub żółwia. Ubarwienie f.r