Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
kt�rej �wiadectwa odkryto po roku 1974 ko�o Jenszy (Honan). Odnalezienie w Erlit'ou br�zowych naczy� wskazuje, �e Chiny wkroczy�y w epok� br�zu nie p�niej ni� ko�o roku 1700 p.n.e. Pocz�tki czas�w historycznych Erlit'ou mog�o by� jednym z o�rodk�w kultury Hia, kt�rej �lad�w poszukuj� obecnie archeolodzy chi�scy Wed�ug p�niejszych �r�de� pisanych dynastia Hia panowa�a mi�dzy XXI i XVI w. p.n.e., ale nie dysponujemy wci�� �wiadectwami archeologicznymi si�gaj�cym a� tak zamierzch�ej przesz�o�ci. Panowanie dynasti Szang (ok. XVII-XI w. p.n.e.) za�wiadczone jest wykopaliskami z Czengczou i Anjangu (Honan). W Czeng czou gdzie za wczesnych Szang�w (XVI-XIV w p.n.e.) znajdowa� si� wa�ny o�rodek miejski odkryto ruiny odlewni br�zu, a w nich br�zowe naczynia, ceramiczne formy odlewnicze, tygle do rafinacji rudy i kawa�ki w�gla drzewnego. Podobnych odkry� dokonano w Erlikang (Honan). Pochodz� one z ok. l400 r. p.n.e Analiza naczynia na wino, wykonanego we wczesnej epoce Szang, wykaza�a, i� do odlewu u�yto stopu zawieraj�cego 91,29% miedzi, 7,1% cyny i 1,12% o�owiu W owych czasach przedmioty br�zowe wykorzystywano do cel�w obrz�dowych b�d� jako pojemniki. Natomiast rzadko odlewano narz�dzia czy bro�. W Czengczou odnaleziono tak�e najstarszy chi�ski wyr�b protoporcelanowy. Ma on form� tsun (naczynia na wino z wywini�tymi brzegami) i wykonany zosta� z glinki kaolinowej. Glazura wok� brzeg�w jest ��tawa, a na pozostalej powierzchni oraz we wn�trzu p�przezroczysta, ciemnozielona. Ko�ci wr�ebne Ruiny w okolicy Anjangu s� pozosta�o�ciami stolicy ostatnich w�adc�w dynastii Szang (XIV w.-1027 p.n.e.), znanej jako In. Odkopano tam wiele przedmiot�w br�zowych mi�dzy innymi naczynia opatrzone inskrypcjami, piecz�cie i zwierciad�a oraz ko�ci wr�ebne, wyroby ze zlota, jedeitu i muszli, ceramik�, przedmioty drewniane ze �ladami laki, �wiadectwa wyrobu jedwabiu, a tak�e rydwan. Ko�ci wr�ebne, u�ywane przez kr�l�w z In, to pancerze ��wi i ko�ci lopatkowe wo��w. Umieszczone na nich napisy s� najstarszymi chi�skimi tekstami pisanymi. Na egzemplarzach zbadanych do tej pory widnieje ponad 5000 r�nych znak�w. W�r�d inskrypcji s� i takie, kt�re dostarczaj� epigraficznych dowod�w pisania p�dzelkiem. Archeolodzy uwa�aj� nawet za mo�liwe, i� ju� lud z Panp'o pos�ugiwa� si� p�dzelkiem przy zdobieniu swej ceramiki. Wzmianki o winie zawarte w inskrypcjach wr�ebnych (a tak�e odkrycie licznych naczy� do wina) sugeruj�, i� picie alkoholu by�o w epoce In nader rozpowszechnione przynajmniej w�r�d arystokrat�w. Wyst�powanie w inskrypcjach znak�w oznaczaj�cych jedwab i morw� wskazuje na istnienie ju� w�wczas hodowli jedwabnik�w. Napisy na ko�ciach wr�ebnych �wiadcz� o tym, �e Inowie postugiwali si� kalendarzem ksi�ycowo- s�onecznym. Ich rok dzieli� si� na dwana�cie lunarnych miesi�cy, z kt�rych ka�dy liczy� 29 lub 30 dni. Co dwa-trzy lata dodawano jeszcze jeden, trzynasty miesi�c. U�ywano r�wnie� jednostek dziesi�ciodniowych. Cykle dziesi�tkowy (niebia�skich pni, t'ien-kan) i dwunastkowy (ziemskich ga��zi, ti-czy) s�u�y�y do okre�lenia dni i, zapewne, miesi�cy. Razem tworzy�y cykl sze��dziesi�tny. W tradycji chi�skiej kalendarz ksi�ycowo-s�oneczny okre�lany by� zawsze jako "kalendarz Hia", gdy� z t� wta�nie dynasti� ��czono jego pocz�tki. W inskrypcjach na ko�ciach wr�ebnych znajduj� si� tak�e wzmianki o za�mieniach cia� niebieskich i pojawieniach si� gwiazd nowych. Wymienione s� r�wnie� nazwy gwiazd i konstelacji tworz�cych kilka z 28 wyr�nianych przez Chi�czyk�w grup gwiazdowych ("ksi�ycowych rezydencji"), rozto�onych wzd�u� ekliptyki. Okres pierwszych ksi��ek Dynastia Szang ust�pi�a miejsca dynastii Czou. Czasy panowania tej ostatniej dziel� historycy na trzy okresy: Zachodniej Dynastii Czou (1027-771 p.n.e.), Wiosen i Jesieni (770-476 p.n.e.) i Walcz�cych Kr�lestw (475-221 p.n.e.). Z okresu Zachodniej Dynastii Czou pochodzi najwcze�niejsza znana nam data absolutna w dziejach Chin: 841 r. p.n.e., rok usuni�cia z tronu kr�la Li. Epoka ta znana jest z br�zowych naczy�, pokrytych cz�sto inskrypcjami. Protoporcelanowe wyroby z czas�w Zachodniej Dynastii Czou zosta�y odkopane w paru miejscach w Szensi, Honanie, Kiangsu oraz w Pekinie. Astronomia M�wi si�, �e w sk�ad Ksi�gi dokument�w (Szu-king) wchodzi 29 "nowych dokument�w" (kin-wen). Trzyna�cie z nich pochodzi� ma z X w. p.n.e., dziesi�� z VIII w. p.n.e. a reszta powsta�a nie wcze�niej ni� w V w. p.n.e. Szu-king jest najstarszym zachowanym dzie�em historycznym. Podaje kulminacje pewnych gwiazd w odniesieniu do p�r roku oraz faktu ustalenia miesi�ca przest�pnego w czasach siedemdziesi�cioletniego panowania legendarnego cesarza Jao, kt�rego rz�dy mia�y si� zako�czy� na p� wieku przed nastaniem dynastii Hia. Nazwy niekt�rych z 28 "ksi�ycowych rezydencji" s� r�wnie� wymienione w Ksi�dze pie�ni (Szy-king), skompilowanej z materia��w datowanych na XXI-XVI w. p.n.e. Istnienie tekst�w odnosz�cych si� do tak odleg�ej przesz�o�ci wywo�ywa�o ju� od XVIII w. przewlek�e spory mi�dzy sinologami, indologami, asyrologami oraz astronomami na temat pocz�tk�w chi�skiej astronomii. Wiosny i jesienie anna�y pa�stwa Lu obejmuj� okres od 722 r. p.n.e. do 481 r. p.n.e. W dziele tym wspomina si� o za�mieniach S�o�ca i Ksi�yca oraz kometach i strumieniach meteor�w. Odnotowane jest na przyk�ad ukazanie si� w 613 r. p.n.e. komety. Dzi� uwa�a si� t� wzmiank� za najstarsze �wiadectwo obserwacji komety Halleya
