Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Oparta jest na prostym schemacie: ja wam to załatwię, ja wam pomogę, ja wam to dam. Obietnica konwencjonalno-rytualna to albo zdawkowa, niezobowiązująca w inten- cjach „deklaracja woli", w rzeczywistości będąca deklaracją przynależności do jakie- goś zbioru (ma ona na celu „wyjście naprzeciw oczekiwaniom" w celu pozyskania uwagi, życzliwego przyjęcia), albo też forma licytacji, wymuszona i nieuchronna w wa- runkach przetargu społecznego. Zatem deklaruje się nie tyle to, co zamierza się speł- nić, ile (1) to, co wypada głosić, (2) to, co zapewni „przebicie" rywali, a co zaintere- sowani „dzielą przez trzy" (przesada jest wliczona w licytację, wymaga się mniej, większa jest wyrozumiałość dla niespełnienia - „byle się starał"). Obietnica warunkowa to zapowiedź własnych wysiłków (i deklaracja woli, gotowo- ści do nich) lub zapowiedź skuteczności pewnego współdziałania, zrelatywizowana jednak do pewnego układu czynników umożliwiających lub nawet wystarczających (gwarantujących), a więc połączona z asekuracją, z zabezpieczeniem przed własnym ryzykiem niepowodzenia i zapewnieniem sobie możliwości odwrotu. Obietnica sugestywno-wykrętna polega na wzbudzaniu w odbiorcach nadziei, co więcej, poczucia, że to mi (nam) się należy, oczekiwania, że to nastąpi lub wręcz musi nastąpić. Jest to obietnica nie na własne, lecz na cudze konto, a nawet jeszcze lepiej: ten, kto obiecuje, jest traktowany jako ktoś, kto dopilnuje i zagwarantuje, choć nie jest to jego zobowiązanie (że on to uczyni, osiągnie). Tak jest np. w wyrafinowanych formach demagogii (obiecuje się to, czego inni nie mogą dotrzymać, spełnić). 189 Szczególna forma obietnicy, przekształcająca ją w wyraźne zobowiązanie to przysięga, ślubowanie. W takim przypadku obietnica zostaje potrojnie upubliczniona. Po pierwsze, zostaje wyeksponowana, i to w formie spektakularnej, która sprawia, że akt zacią- gnięcia zobowiązania mocniej zapada w pamięć społeczną, obiektywizuje się (nawet czysto rytualnie potraktowane ślubowanie nie jest czymś, co można łatwo uznać za niebyłe lub nieistotne). Po drugie, podmiot dąży do uwiarygodnienia swoich deklara- cji intencji i zapowiedzi starań przez odwołanie do świętości, autorytetu; świadkowie potraktowani są jako gwaranci. Po trzecie, w rezultacie podmiot (zarówno odpowie- dzialny, jak i niefrasobliwy w tym zachowaniu rytualnym) zostaje silniej skrępowany. Przysięga, jak wiadomo, niczego sama w sobie nie gwarantuje (krzywoprzysięstwo i wiarołomstwo zawsze jest możliwe). Z jednej strony więc, prawdziwie realnym efek- tem przysięgi jest wzmocnienie sugestywności oddziaływania, poczucia jego wiarygod- ności. Z drugiej jednak strony, choćby i wbrew intencjom podmiotu (np. w działaniu podstępnym i pokrętnym), powoduje ona istotne utrudnienie manewru, w tym wy- krętu, także ze względu na udosłownienie zobowiązania. 4. Rodzaje zobowiązań podmiotów polityki Istnieje wiele rodzajów zobowiązań podmiotu. Rozróżniamy je ze względu na to, czego i kogo dotyczą oraz, co jest uznawane za gwarancję. Wobec kogo lub czego mamy zobowiązania? Mamy je: * wobec siebie samego (własnego poczucia tożsamości, wyznawanych zasad itd.) * wobec swojej bazy społecznej (mocodawców, klienteli, zwolenników) * wobec partnerów gry politycznej (zwłaszcza sojuszników) * wobec reguł gry (społeczności, w której ustanowiono dane reguły gry). Jeśli chodzi o treść i przedmiot zobowiązań, to należy rozróżniać zobowiązania kie- runkowe oraz regulatywne. Te pierwsze to zobowiązanie do urzeczywistnienia określonych celów, spowodowa- nia pewnych stanów rzeczy (czyli spełnienia ścisłych wymagań, własnych zapowiedzi). Te drugie to zobowiązanie do określonego sposobu postępowania, zastosowania się do własnych i wspólnie uznanych zasad, zwyczajów, do przestrzegania reguł gry (wtedy rezultat nie jest przesądzony ani narzucany, ale wyznacza się granice dla spo- sobu działania i współdziałania z innymi). Do czego możemy się zobowiązać lub być zobowiązani przez innych, przez regu- ły gry? * Do przestrzegania reguł gry. * Do zapewnienia komuś czegoś (spełnienie obietnicy i zapowiedzi, świadczenia). * Do zachowania wierności sobie - oraz dochowania wierności (odpowiednio: lo jalności, solidarności) innym. * Do zachowania twarzy (o czym decyduje zgodność słów z czynami, przyszłych zachowań z wcześniejszymi zapowiedziami, odwaga cywilna w sytuacji odmowy). * Do spełnienia własnych zapowiedzi dotyczących określonych zamiarów - chęci osią gnięcia jakichś celów lub gotowości przestrzegania określonych zasad, wyrze- 190 czenia się pewnych celów (np. agresji) i pewnych sposobów działania - bezwa- runkowo lub w określonych okolicznościach. 5