Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.

 

Był przecież jak najdalszy od tego, aby świecką potęgę Watykanu, jak pisz katoliccy historycy papiestwa Seppelt i Schwaiger, „ujrzeć złożoną raz na zawsze do grobu historii"28. Domagał się także restytucji terytorialnej. I jak Pius IX oburza się na odebranie mu Państwa Kościelnego, jak przed sam śmiercią jeszcze protestuje przeciwko temu, że zamordowany w 1900 roku Umberto I przyjął tytuł króla Włoch, jak kolegium kardynalskie przed przystąpieniem do konklawe 19 lutego 1878 wznowiło oba te protesty, tak i Leon XIII odnowił je wkrótce po swym objęciu władzy w encyklice Inscrutabili Dei z 21 kwietnia29. Podczas gdy prasa światowa, jakoby nawet głosy niekatolickie i antykościelne, nadzwyczaj chwaliły wybór Leona — nie 26 KRAINA LOGOS www38gos.astral-life.pl zawsze zgadzając się co do rysów jego charakteru — jego skromność i wyniosłość, dowcip i wzniosłość, dobroć serca i mocn rękę w zarządzaniu, łagodność i nieugiętość, kościelną pryncypialność i nowoczesność myślenia oraz nieprzebrane mnóstwo innych cech, aż po błyskotliwość konwersacji, dźwięczny głos, wesołe czoło, jasne spojrzenie, szlachetny zarys głowy itd. itp.30, kiedy cały świat go na zapas wychwalał, spodziewając się po nim skupienia na sprawach religijnych, tolerancji, pojednania, wyrzeczenia się31, on natychmiast wystąpił z roszczeniami, uskarżając się na ograbienie go z papieskiej wolności, z władzy świeckiej, na wojnę toczon z Bogiem i Kościołem, na podeptanie klerykalnej potęgi, na sekularyzację, na wolność nauczania i prasy, w ogóle na wszelkiego rodzaju obłudnych rzeczników najrozmaitszych swobód i na śmiertelną zarazę coraz to nowych przewrotów w życiu społecznym32. Utrzymywał nawet, że kultura ludzka bez katolickich nauk pozbawiona zostanie swych fundamentów, że to Kościół ucywilizował dzikie ludy i zlikwidował niewolnictwo; chociaż nikt nie toczył więcej i większych wojen, nikt nie wyzyskiwał „dzikich ludów" i nie tępił ich brutalniej niżeli chrześcijanie; i właśnie papieski Rzym nie tylko rozpowszechniał niewolnictwo, ale również, o czym już wspomniano, obstawał przy nim najdłużej spośród wszystkich metropolii Zachodu33. Walka przeciwko liberalnym Włochom Podczas gdy nie ustawała lawina listów z gratulacjami, uroczystych nabożeństw, komunii powszechnych, hołdów ze strony książąt Kościoła i innych znakomitości, pielgrzymów tłumnie ściągających od Polski po Francję, demonstracji od Europy po Amerykę Północną z okazji wstąpienia Leona XIII na tron i krążyły coraz to nowe pogłoski o jego rezygnacji z roszczeń do władzy świeckiej, on sam wzywał już potentatów na pomoc34. A rozumiał przez to, rzecz jasna, pomoc przeciw królestwu włoskiemu i jego laickiemu liberalizmowi, wsparcie przeciwko państwu, które w ustawie gwarancyjnej przyznało suwerenność i nietykalność swemu najgorszemu wrogowi: jak gdyby którykolwiek papież kiedyś postąpił tak wobec swych przeciwników! Tymczasem hr. Pecci, już jako biskup Perugii, której mieszkańcy w 1848 roku zniszczyli bastylię „Ojca Świętego", najostrzejszy przeciwnik nowych stosunków35, domagał się pełnej, nieograniczonej 27 KRAINA LOGOS www38gos.astral-life.pl władzy papieskiej, rzekomo jako ważnej podpory wielkości Włoch: w rzeczywistości zaś tysiącletniej przyczyny ich rozpaczliwego rozdarcia. Nawet historia papieska zaopatrzona w imprimatur nie może zaprzeczyć, jak bardzo Leon XIII kontynuował nieustępliwość swego poprzednika, powiększał przepaść, „jak w przemówieniach swych i pismach nieustannie powraca do tej rany, jak również całą sw politykę wobec innych krajów i w świecie międzynarodowym podporządkowuje tej kwestii, a nierzadko nawet ulega pokusie, aby poświęcić jej interesy całości Kościoła i papiestwa", jak ten rzekomo „tak pojednawczo nastawiony następca Piotra", ten „papież pokoju", przy całej swej „gotowości do porozumień i do wczuwania się w szczegółowe problemy, nieubłaganie zachowuje całą sw nieugiętość w zasadniczych kwestiach suwerenności"36. Leon XIII, z założenia przeciwnik włoskiego ruchu zjednoczenia Risorgimento, nigdy nie opuścił Watykanu, odrzucił wszelkie gwarancje państwowe i wszystkie wybory, czuł się „więźniem" i nieustannie domagał się władzy świeckiej. Od początku do końca swego pontyfikatu wrogo przeciwstawiał się nowym Włochom. „On się kocha w polityce — stwierdza hr. Ludwig Paar, austriacki ambasador w Watykanie — ... lubuje się w myśli, że przeznaczony został jako narzędzie do przywrócenia świeckiej władzy papiestwa... Staram się sprowadzić go na grunt rzeczywistości."37 Bez wątpienia celebrował Leon XIII od czasu do czasu, jak czyni to coraz częściej każdy jego następca, hojne gesty dla oczu świata, który tak chętnie się na to nabiera: świat chce być oszukiwany, "Mundus vult decipi. Ja w tym pomogę", jak oznajmił już Luter, nie omieszkawszy dodać: „verum proverbium", a po nim kardynał Carafa, którego wuj Paweł IV był „chyba najokrutniejsz postaci w całych dziejach papiestwa... ucieleśnionym stosem inkwizycji"38. Niewątpliwie Leon XIII chciał wmówić Italii, tak drogiej mu z natury, jak bardzo jest związana z papiestwem, jak jest ono jej powodem do chwały i co za szczęście spływa z niego na cały naród. Niewątpliwie gorąco pragnął zakończenia „nieszczęsnej waśni", głosząc sw gotowość do pojednania; ale wyjść naprzeciw nie chciał; tylko państwo miało to uczynić. Leon XIII utrzymał na zawsze to non expedit, którym Pius IX w 1874 roku zabronił wszystkim włoskim katolikom udziału w wyborach, rygorystycznie i oczywiście z jak największą korzyścią dla swoich liberalnych przeciwników; dopiero w 1905 zostało ono złagodzone i po 1918 zniesione39; ale już w swojej pierwszej alokucji 28 KRAINA LOGOS www46gos.astral-life.pl do kardynałów 28 marca i jeszcze bardziej we wstępnej encyklice Inscrutabili Dei kontynuował wszystkie protesty swojego poprzednika przeciwko okupacji Państwa Kościelnego; i w przyszłości też domagał się papieskiego księstwa, faktycznej suwerenności terytorialnej; przy czym nawet oparta na gigantycznym oszustwie darowizna Pepina nie oznaczała dla niego „stworzenia nowego prawa", lecz uznanie prawa już istniejącego40