Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Od potowy lat sześćdziesiątych wypowiadał się wielokrotnie w deklaracjach publicznych przeciw odradzającemu się nacjonalizmowi. Kościół Prezbiteriański na Tajwanie (200 tys. członków), ograniczany w działalności przez ustawy państwowe, jest rzecznikiem wolności religijnej i praw ludzkich oraz przeciwnikiem chińskiego nacjonalizmu; swoim przekonaniom daje wyraz w publikowanych deklaracjach. Poza większymi Kościołami w Pakistanie (Zjednoczony Kościół Prezbiteriański, 300 tys. członków) i Indiach (Kościół Prezbiteriański w Indiach Północno-Wschodnich, 525 tys. członków), istnieją mniejsze Kościoły w Birmie, Iranie, Syrii i Libanie. Stosunkowo liczebne Kościoły reformowane i prezbiteriańskie weszły w skład Kościoła Indii Północnych (900 tys. członków) i Kościoła Pakistanu (400 tys.). 12.3.14. W Australii powstał w 1977 r. Kościół Unijny (Uniting Church), w którego skład weszli prezbiteranie, kongregacjonaliści i metodyści; liczy on 1,1 min członków. Poza tym działają na tym kontynencie: Kościół Prezbiteriański (43 tys. członków), kilka niezależnych zborów kongregacjonalnych i niewielki Kościół Reformowany założony przez imigrantów holenderskich. W Nowej Zelandii liczącą się społecznością religijną jest Kościół Prezbiteriański (330 tys. członków). Poza tym spotyka się niewielkie Kościoły tradycji reformowanej lub prezbiteriańskiej na Samoa, Nowych Hebrydach, Wyspach Marshallai w Kiribati. 12.3.15. Z krajów afrykańskich Kościoły reformowane reprezentowane są szczególnie dobrze w Republice Południowej Afryki. Ludność biała pochodzenia holenderskiego (Burowie) należy tam do trzech różnych organizacji kościelnych, zrzeszających łącznie ok. 1,8 min członków. W wyniku działalności misyjnej prowadzonej przez Burów powstało kilka innych Kościołów reformowanych podzielonych według koloru skóry ich członków. Najważniejsze z nich to: Holenderski Kościół Reformowany w Afryce (800 tys. czarnych członków), Holenderski Reformowany Kościół Misyjny (500 tys. „kolorowych" członków) i Kościół Reformowany w Afryce (6000 Hindusów). Te tzw. Kościoły-córki uniezależniają się coraz bardziej od Kościołów ludności białej. Dąży się do stworzenia zintegrowanego rasowo Zjednoczonego Kościoła Reformowanego. W RPA działają ponadto prezbi-terianie i kongregacjonaliści. Ogółem w południowej Afryce żyje ok. 4,5 min członków Kościołów reformowanych. Większe Kościoły reformowane występują jeszcze w następujących krajach afrykańskich: w Egipcie (Kościół Ewangelicki Synodu Nilu, 250 tys. członków), Angoli (Kościół Ewangelicko-Kongregacjonalny, 150 tys. członków; Kościół Ewangelicko-Reformo-wany, 66 rys. członków), Kenii (Kościół Prezbiteriański, 500 tys. członów; Kościół Reformowany, 10 tys. członków), Lesotho (Kościół Ewangelicki, 20 000 członków), na Madagaskarze (1,5 min członków, powstał w wyniku unii przeprowadzonej w 1968 r.), w Malawi (Kościół Prezbiteriański Afryki Środkowej, 380 tys. członków), Zambii (Zjednoczony Kościół Zambii, 1 min członków; Kościół Reformowany, 150 tys. członków), Togo (Kościół Ewangelicki, 200 tys. członków) i Zairze (Kościół Reformowany, 50 tys. członków). W kilku innych krajach afrykańskich (Botswana, Maroko, Mozambik, Nigeria, Reunion, Rwanda, Senegal, Zimbabwe, Sudan) żyją kilkutysięczne wspólnoty reformowane. 153 1^.*. t^naraKierysiyczne cecny aoKtryny Najważniejszym teologiem reformowanym w okresie Reformacji był niewątpliwie Jan Kalwin, lecz obok niego na ukształtowanie się tej tradycji kościelnej doniosły wpływ wywarli także: Ulryk Zwingli, Heinrich Bullinger, Johannes Oekolampad, Guillaume Farel,MartinBucer, JohnKnox, Theodor Beza (1519-1605)iPolak Jan Łaski (1499-1560) — reformator Fryzji Wschodniej. Ewangelicyzm reformowany czerpał—i czerpie nadal — z dorobku myślowego ruchów przedreformacyjnych (husytyzm, wal-densi) oraz Marcina Lutra i Filipa Melanchtona. Listę tę można by jeszcze uzupełnić o nazwiska reformatorów lokalnych. Charakterystyczne cechy doktryny ewangelicko-refonnowanej można ująć w następujących punktach: 12.4.1. Pismo św. jako świadectwo objawienia jest Słowem Bożym. O jego boskim charakterze i mocy obowiązującej nie decydują fakty historyczne, lecz świadectwo Ducha Świętego {testimonium spritus sancti intemum). Jedynie Duch Święty kieruje właściwą interpretacją i rozumieniem Pisma św. Odrzuca się pogląd, jakoby istniała jakościowa różnica między pismami Starego i Nowego Testamentu. Nauka o jedności Pisma św., z którą koresponduje pogląd o jedności Przymierza Bożego, wyklucza w zasadzie wszelki antyju-daizm. Słowo Boże to słowo zwiastowane (praedicatioverbiDeiestverbumDei — Konfesja II Helwecka). Nic tylko w czynnościach sakramentalnych, ale również w procesie zwiastowania (zwiastowanym Słowie) realnie obecny jest Chrystus