Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.

 

p.c. jest każda osoba posiadająca obywatelstwo obce, jak również osoba nie posiadająca obywatelstwa żadnego państwa, która ma miejsce zamieszkania za granicą (por. art. 1129 § 2 k.p.c.). Cudzoziemcem w rozumieniu art. 1129 § l k.p.c. 3. Sytuacja procesowa cudzoziemca 209 jest także zagraniczna osoba prawna oraz zagraniczna jednostka nie posiadająca osobowości prawnej, ale mająca zdolność sądową. O zaliczeniu osoby prawnej lub innej jednostki posiadającej zdolność sądową do kategorii „zagranicznych" decyduje ich siedziba. Jeżeli jest spełniony warunek wzajemności, cudzoziemcy korzystają ze zwolnienia od kosztów na tych samych zasadach jak obywatele polscy. Oznacza to, że wszystkie przepisy k.p.c. dotyczące zwolnienia od kosztów stosuje się także wobec cudzoziemców, co jest równoznaczne ze zrównaniem w tym zakresie cudzoziemców z obywatelami polskimi. Cudzoziemcy korzystają ze zwolnienia od kosztów z mocy prawa w wypadkach przewidzianych w art. 111 § l k.p.c. i na mocy postanowienia sądu (art. 111 § l pkt 6 k.p.c.). W związku z art. 111 § l pkt 2 k.p.c. przypomnieć należy, że stroną dochodzącą alimentów będzie także pozwany w sprawie o obniżenie alimentów lub o ustalenie, że obowiązek alimentacyjny wygasł, a także pozwany, przeciwko któremu skierowane jest powództwo przeciwegzekucyjne38. Zwolniony od kosztów sądowych jest także wnioskodawca w sprawie o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego zasądzającego alimenty, jak również uczestnik postępowania w sprawie o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego zmniejszającego wysokość alimentów. Gdy złożenie przez cudzoziemca, uprawnionego do starania się o uzyskanie zwolnienia od kosztów, zaświadczenia władzy administracyjnej jest z przyczyn obiektywnych niemożliwe, sąd obowiązany jest oprzeć się na innych dowodach dostatecznie wiarygodnych i pozwalających na ocenę stosunków majątkowych. Takim dowodem może być w szczególności zaświadczenie pracodawcy stwierdzające rodzaj wykonywanej pracy i wysokość zarobków wnioskodawcy39. Artykuł 114 § 2 k.p.c. dotyczy tylko osób mających miejsce zamieszkania w Polsce. Niektóre dwustronne umowy międzynarodowe przewidują analogiczne uprawnienie w wypadku, gdy osoba zainteresowana zamieszkuje w innym państwie niż to, w którym toczy się postępowanie sądowe. W razie zarządzenia dochodzenia w celu ustalenia stanu majątkowego strony (art. 116 § l k.p.c.), możliwe jest wystąpienie o udzielenie pomocy do polskiego urzędu konsularnego4". Cudzoziemiec korzystający z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych, jak również zwolniony od tych kosztów przez sąd, może wnosić o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego. Uprawnienie to jest bowiem konsekwencją 38 Por. orzecz. SN z 28 stycznia 1966 r., III Cr 356/65, OSPiKA 1968, nr 7-8, póz. 155 z glosą J. Jodtowskiego; orzecz. SN z 25 września 1997 r., ICKU 109/97, „Prokuratura i Prawo", dodatek 1998, nr 3, póz. 37 oraz W. Skierkowska, Międzynarodowe postępowanie cywilne w sprawach alimentacyjnych, Warszawa 1972, s. 91. w Orzecz. SN z 29 kwietnia 1975 r., II CZ 61/75, OSNCP 1976, nr 6, póz. 131 z glosą K. Piaseckiego, NP 1977, nr l, s. 128. 40 Por. § 39 Instrukcji o obrocie prawnym z zagranicą w sprawach cywilnych i karnych. 210 VH. Strony i uczestnicy międzynarodowego postępowania cywilnego... zwolnienia od kosztów. Artykuł 117 i nast. k.p.c. zawarte są w dziale II zatytułowanym „Zwolnienie od kosztów sądowych". Analogiczny tytuł zamieszczony jest przed art. 1129 k.p.c. Cudzoziemcy dochodzący roszczeń z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych korzystają ze zwolnienia od uiszczania opłat sądowych (art. 463 k.p.c.). Na postanowienia sądu pierwszej instancji w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych, cofnięcia takiego zwolnienia oraz odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołania — przysługuje zażalenie (art. 394 § l pkt 2 k.p.c.). Szczególnym przepisem dotyczącym osób zamieszkałych lub mających siedzibę za granicą jest art. 16 ust. 2 ustawy z 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 24, póz. 110 z późn. zm.), zgodnie z którym jeżeli wskazane wyżej osoby nie mają w Polsce przedstawiciela, termin do uiszczenia przez te osoby należnej opłaty nie może być krótszy aniżeli dwa miesiące. Natomiast k.p.c. w odniesieniu do takich osób nie zawiera przepisów określających wydłużone terminy do dokonania określonych czynności procesowych (np. do uzupełnienia braków formalnych pozwu, do złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku, do wniesienia środka odwoławczego). Ponadto art. 165 § 2 k.p.c. nie łączy żadnych skutków prawnych z oddaniem pisma procesowego w zagranicznym urzędzie pocztowym. Co więcej art. 165 § 3 k.p.c. w przeciwieństwie do art. 124 k.p.k. (poprzednio art. 109 d. k.p.k.) i do art. 57 § 5 k.p.a., nie przewiduje, że termin jest zachowany, jeżeli przed jego upływem pismo złożono w polskim urzędzie konsularnym. Brak jest podstaw do przyjęcia, że cudzoziemiec może być zwolniony od kosztów sądowych tylko na podstawie k.p.c. i że wobec niego nie będą miały zastosowania, inne, poza k.p.c., przepisy dotyczące zwolnienia od kosztów sądowych. Artykuł 1129 § l k.p.c. stanowi tylko, że wobec cudzoziemca mają zastosowanie w zakresie zwalniania od kosztów zasady przewidziane w k.p.c., co nie wyłącza możliwości korzystania przez cudzoziemców ze zwolnienia przewidzianego innymi przepisami. Dotyczy to zwłaszcza zwolnień od opłat sądowych przewidzianych w art. 10 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Z mocy art. 8 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ze zwolnienia od opłat sądowych korzystają: Skarb Państwa oraz instytucje państwowe, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej (§ l), a także gmina oraz związek gmin, chyba że sprawa dotyczy prowadzonej przez nie działalności gospodarczej (§ 2). Brak jest przeszkód, aby z tych zwolnień korzystały odpowiednie podmioty zagraniczne, jeżeli spełniony jest warunek wzajemności. W świetle powyższego kluczowe znaczenie ma zdefiniowanie wymaganego przez art. 1129 § l k.p.c., warunku wzajemności. W doktrynie przeważa pogląd, 3. Sytuacja procesowa cudzoziemca 211 że wzajemność ta powinna być rozumiana jako wzajemność formalna41, co oznacza, że istnieje wzajemność z innym państwem, jeżeli obywatele polscy w tym państwie są zrównani z obywatelami tego państwa w zakresie zwalniania od kosztów sądowych