Ostatecznie dla naleĹźycie zorganizowanego umysĹu ĹmierÄ to tylko poczÄ tek nowej wielkiej przygody.
, 1980). Trudnoci z wypracowaniem jednego uniwersalnego oiecia system" sš uwarunkowane zarówno charakterem badania systemo-weao oraz różnym poziomem ogólnoci koncepcji systemowych, jak i metodami analizy, jakimi rozporzšdzajš różnorodne dziedziny nauki i techniki (por. Ciganik, 1984; Findeisen, 1985). Zgodnie z mojš propozycjš ogólnie można przyjšć, że system to zbiór elementów i zachodzšcych między nimi -wzajemnych dynamicznych relacji i sprzężeń, tworzšcych zdolnš do funkcjonowania całoć" (Jakubik, 1979, s 149)- Tę względnie niezależnš, odosobnionš całoć charakteryzuje takie powišzanie między elementami (podsystemami) i między ich własnociami, że posiada ona cechy, jakich nie majš zależne od niej elementy składowe. Inaczej mówišc, cechy systemu nie dajš się sprowadzić do sumy cech jego podsystemów. Systemy tej samej klasy, tj. o podobnych właciwociach, mogš się różnić ilociowo i jakociowo. Oba rodzaje różnic istniejš w obrębie samych elementów oraz relacji; różnice ilociowe uwidoczniajš się poza tym w elementach tworzšcych skład okrelonego systemu, natomiast jakociowe w relacjach i sprzężeniach formujšcych jego tzw. strukturę. W cybernetyce za system uważa się organizmy żywe, ich układy i narzšdy, złożone urzšdzenia techniczne, organizacje socjologiczne (np. grupa społeczna, rodzina), ekonomiczne, instytucjonalne itp. Elementy systemu mogš stanowić podsystemy, funkcjonujšce także jako samodzielne systemy w ramach systemu szerszego, czyli nadsystemu, np. człowiek jako system wchodzi w skład nadsystemu, jakim jest grupa społeczna. Oprócz zbioru elementów, relacji, struktury i podsystemu za ważne komponenty w podejciu systemowym uważa się różne rodzaje sprzężeń: Ś sprzężenie proste oddziaływanie jednego systemu na drugi, Ś sprzężenie zwrotne wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch systemów, Ś sprzężenie zwrotne dodatnie zwiększenie siły oddziaływania (bodca) na system zwiększa siłę jego reakcji na to oddziaływanie, Ś sprzężenie zwrotne ujemne zwiększenie siły oddziaływania na system powoduje zmniejszenie nasilenia jego reakcji, Ś sprzężenie rozbieżne reakcje wzrastajš do nieskończonoci, Ś sprzężenie zbieżne reakcje zanikajš do zera, Ś sprzężenie ustalone okrelonemu oddziaływaniu odpowiada okrelona reakcja. Na przykład w relacjach interpersonalnych występuje sprzężenie zwrot-ne ujemne ustalone. Zbiór relacji i sprzężeń nazywamy strukturš systemu. 119 Wyodrębnienie jednego systemu jest równoznaczne z podziałem całej rzeczywistoci na dwa cile zwišzane z sobš komponenty: system rozpatrywany i otoczenie systemu (reszta rzeczywistoci). Człowieka, czyli system żywy zwany też autonomicznym" lub samosterujšcym" nazywamy systemem względnie odosobnionym (izolowanym), gdyż chociaż jego właciwoci zapewniajš mu względnie niezależne istnienie, funkcjonowanie i rozwój, to jednoczenie jest on cile wzajemnie zwišzany ze swoim otoczeniem. Stosunek wzajemnoci system-otoczenie oznacza, że w każdym systemie obok zbioru jego wewnętrznych relacji i sprzężeń (tj. wielopoziomowej, hierarchicznej struktury systemu), łšczšcych poszczególne elementy systemu, występuje także zespół jego zewnętrznych relacji oraz sprzężeń. Oddziaływania wejciowe, tzn. otoczenia na system, zostajš przetworzone w oddziaływania wyjciowe, czyli systemu na otoczenie. Dzieje się tak dzięki elementom brzegowym systemu, na które składajš się wewnętrzne i zewnętrzne wejcia i wyjcia: Ś wejcie wewnętrzne i wyjcie wewnętrzne oddziaływanie na system przez sam system; Ś wejcie zewnętrzne oddziaływanie na system przez jego otoczenie; Ś wyjcie zewnętrzne oddziaływanie systemu na otoczenie. Wynika z tego, że każde wyjcie wewnętrzne jest wejciem wewnętrznym. W takim znaczeniu zachodzš wzajemne oddziaływania jedynie wewnštrz systemu. Całociowe przedstawienie i opisanie systemu, w tym również człowieka jako systemu żywego, można dokonać przez opis funkcjonalny (zewnętrzny) i/lub strukturalny (wewnętrzny). Opis funkcjonalny zachowania się systemu dotyczy wzajemnych oddziaływań systemu i otoczenia, stšd bywa czasem nazywany opisem przyczynowym lub ujęciem wejciowo-wyjcio-wym (np. według schematu bodziec-reakcja). W opisie zewnętrznym system okrelany jest jako czarna skrzynka", gdyż chodzi tutaj o wymianę informacji między systemem i jego otoczeniem oraz w obrębie systemu. Jest to sposób prezentacji w terminach teorii komunikacji. Struktury systemu nie powinno się jednak ujmować zewnętrznie przez charakter jego funkcjonowania. W opisie strukturalnym uwzględnia się właciwoci elementów systemu oraz charakterystykę i współzależnoci zmiennych w czasie stanów systemu jako wskanika jego spójnoci wewnętrznej. Opis strukturalnyjest ujęciem celowociowym (teleologicznym) np. człowiek to dšżšca do celu podmiotowoć przez procesy podejmowania decyzji i rozwišzywania problemów. W odniesieniu do systemu żywego układ struktura-funkcja jest czym nierozłšcznym. 120 Istnieje hierarchia systemów, przy czym każdy wyższy poziom systemu st utworzony z systemów poziomu niższego. System musi utrzymywać wzajemne współdziałanie z otoczeniem (tj. elementami nadsystemu) Ś przystosować się do niego. W wyniku dwustronnych oddziaływań nastę- ie zarówno zmiana danego systemu, jak i jego otoczenia (np. struktury rodzinnej), ponieważ systemy żywe nie tylko adaptujš się do rodowiska, ale zarazem je kształtujš. System korzysta z mechanizmów przystosowawczych w trzech głównych celach: sterowania zwišzkami między jego własnymi podsystemami, sterowania systemem jako całociš i sterowania zależnociš między systemem a jego nadsystemem. System nazywamy zamkniętym, jeżeli nie występuje wymiana informacji i energomaterii między nim a otoczeniem, za otwartym jeżeli taki przepływ istnieje. Dla organizmów żywych typowa jest struktura systemu otwartego, a cilej mówišc, systemu względnie otwartego lub względnie izolowanego (Ingarden, 1987), gdyż posiada on zdolnoć samoregulacji stopnia otwartoci oraz okresowego przechodzenia od maksymalnej do minimalnej otwartoci zależnie od warunków zewnętrznych. Natomiast system względnie odosobniony zawiera co najmniej jeden element brzegowy zewnętrzny, tj. jedno wejcie zewnętrzne lub jedno wyjcie zewnętrzne. Bioršc pod uwagę istnienie w systemie wejć lub wyjć informacyjnych, można wyróżnić następujšce typy systemów (por