Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.

 

29 grudnia zdobyto miasta Kratie i Stung Treng. Do 4 stycznia 1979 roku wszystkie tereny na wschód od Mekongu znalazły się pod wietnamską kontrolą. Jeszcze 6 stycznia 1979 roku Radio Phnom Penh donosiło o sukcesach wojsk kambodżańskich — znajdujących się faktycznie w odwrocie. Wbrew podawa- 479 nym komunikatom Poi Pot, uwolniwszy 5 stycznia uwięzionego jeszcze w 1975 roku księcia Sihanouka, w dwa dni później opuścił stolice, udając się wraz z len-giem Sary do Battambangu. Do końca stycznia całe terytorium Demokratycznej Kampuczy zostało zajęte przez armię wietnamską. Ponadtrzyipółletnie rządy Czerwonych Khmerów doprowadziły kraj do ruiny. Półtora miliona ludzi zginęło na „polach śmierci". W lutym 1979 roku zostało w Kambodży tylko kilkuset lekarzy, a z dwunastu tysięcy mnichów buddyjskich ocalało pięciuset. Phnom Penh, według relacji wietnamskich żołnierzy, przypominało „miasto-wid-mo", w którym jedyną zamieszkaną częścią była dzielnica rządowa. Państwo, pozbawione infrastruktury, rolnictwa, przemysłu, powróciło do zapowiadanej przez Czerwonych Khmerów epoki „roku zero". W świetle prawa międzynarodowego proklamowanie Ludowej Republiki Kampuczy, która swe istnienie zawdzięczała wietnamskim siłom okupacyjnym, było równoznaczne z utratą niepodległości. Poi Pot stanął na czele najsilniejszego odłamu zbrojnego ruchu partyzanckiego walczącego o wyzwolenie Kampuczy. Paradoksalnie przedstawiała się sytuacja w Tajlandii w obozach dla uchodźców, gdzie do setek tysięcy uciekinierów z lat 1970—1978 dołączyli w 1979 roku ich prześladowcy, otrzymując status prześladowanych politycznie. Gospodarczej odbudowie kraju w latach osiemdziesiątych towarzyszyła rozszerzająca się wojna domowa, a zarazem izolacja Kambodży na arenie międzynarodowej. Popierani do 1989 roku przez Chińską Republikę Ludową Czerwoni Khmerzy opanowali północne i północno-zachodnie rejony Kambodży. Po wycofaniu pomocy chińskiej fundusze na zakup broni uzyskiwali z tamtejszych kopalń kamieni szlachetnych oraz zasobnej w drzewo dżungli. Z pro wietnamskim reżimem Henga Samrina, którego w 1986 roku zastąpił Hun Sen, wojnę prowadziło też ugrupowanie popierające księcia Sihanouka, a tym samym dążące do restytucji monarchii — Koalicyjny Rząd Republiki Kampuczy (KRRK). Bardziej umiarkowane postulaty odbudowy systemu republikańskiego, odmiennego od modelu wprowadzonego przez Łon Nola, reprezentował ruch partyzancki Son Sana. Międzynarodowym uznaniem do 1993 roku (do momentu ukonstytuowania się koalicyjnego rządu w Phnom Penh) cieszył się jedynie KRRK. Podejmowane wielokrotnie próby pogodzenia walczących frakcji za pośrednictwem między innymi Indonezji, Filipin i Japonii nie przynosiły rezultatów. Czerwoni Khmerzy wciąż powoływali się na obecność armii Demokratycznej Republiki Wietnamu jako protektora Ludowej Republiki Kampuczy. Nieżyczliwie usposobiony do Wietnamczyków naród khmerski bardziej obawiał się jednak powrotu do władzy Poi Pota aniżeli komunistycznych rządów Hun Sena. Rozmowy paryskie doprowadziły 23 października 1991 roku do podpisania pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych traktatów pokojowych. Do najważniejszych postanowień należało rozpisanie przewidzianych na maj 1993 roku wyborów do studwudziestoosobowego parlamentu, który miał opracować konstytucję kładącą podwaliny pod pokojowy byt Kambodży. Do tego czasu sytuacja w kraju znalazła się pod kontrolą ONZ. Ponad dwanaście miesięcy władzę w państwie sprawował Tymczasowy Zarząd Narodów Zjednoczonych w Kambodży (UNTAC), na którego czele stanął Yasushi Akashi. Pozytywne załatwienie konfliktu kambodżańskiego stało się dla ONZ sprawą wysoce prestiżową. W tym czasie Czerwoni Khmerzy postanowili odstąpić od porozumień paryskich, oskarżając Organizację Narodów Zjednoczonych o popieranie wietnamskiej obecności w Kambodży. Wietnamczycy wycofali się z Kambodży w 1992 roku. Kambodża jest symbolem skutecznej współpracy międzynarodowej