Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Trudno siê dziwiæ, ¿e wobec tych okolicznoœci, Zucker wskazuje na powa¿ne zaburzenia w stosunkach ch³opców z obojgiem rodziców i na zwichniêcie procesu internalizacji spo³ecznych wartoœci. W gruncie rzeczy, wnioski Zuckera s¹ zasadniczo zbie¿ne z wnioskami, do jakich doszliœmy w niniejszym studium. Teorie przyczyn przestêpczoœci m³odzie¿y Jakkolwiek nasze studium koncentruje siê wokó³ zagadnienia roz- woju agresji, to jednak rezultaty tego studium w sposób oczywisty wi¹- ¿¹ siê z problematyk¹ teorii dotycz¹cych przyczyn przestêpczoœci m³o- dzie¿y. Poniewa¿ stwierdzono, ¿e ró¿norodne czynniki mog¹ powodowaæ rozwój antyspo³ecznych zachowañ, trudno siê dziwiæ istnieniu wielu odmiennych klasyfikacji przestêpczoœci m³odzie¿y proponowanych przez ró¿nych autorytatywnych badaczy. Klasyfikacje te mog¹ siê ró¿niæ za- równo pod wzglêdem terminologii, jak i czynników, na które po³o¿ony jest szczególny nacisk — niemniej wszystkie te podzia³y w du¿ej mie- rze siê pokrywaj¹ i mo¿na je zasadniczo sprowadziæ do czterech lub piêciu kategorii. Przestêpca podkulturowy Dziecko wzoruje swoje zachowanie przede wszystkim na zachowaniu doros³ych z najbli¿szego œrodowiska spo³ecznego. W podgrupie, której dzia³anie i wartoœci s¹ sprzeczne z wartoœciami wiêkszej spo³ecznoœci, naœladowanie antyspo³ecznych, agresywnych wzorów mo¿e byæ nawet popierane i nagradzane, szczególnie w rodzinach, które same stanowi¹ dyssocjalne modele. Antyspo³eczne jednostki, które identyfikuj¹ siê z przyjêtymi w podgrupie standardami, zazwyczaj uwa¿a siê za jedno- stki dobrze przystosowane wewn¹trz w³asnej grupy (Alexander i Staub, 1931; Jenkins i Hewitt, 1944). Chocia¿ w wiêkszoœci wypadków zasad- niczym procesem psychicznym mo¿e byæ raczej 'proces identyfikacji 325 z jakimœ prototypem o charaikterze przestêpczym, ni¿ reakcja wrogoœci zwi¹zana z uczuciowym niedosytem, to jednak stopieñ i zakres, w ja- kim m³odzi przestêpcy podkulturowi przejawiaj¹ zarówno swoje we- wnêtrzne konflikty psychiczne, jak i zaburzenia w stosunkach inter- personalnych, s¹ ró¿ne w zale¿noœci od jakoœci i sta³oœci ich uczucio- wych wiêzi w okresie dzieciñstwa. Co wiêcej, identyfikacja z dyssocjal- nymi aspektami osobowoœci rodziców mo¿e wystêpowaæ — jak wska- zuje niniejsze badanie — tak¿e u dzieci, które nie mieszkaj¹ na tere- nach o znacznym nasileniu przestêpczoœci m³odzie¿y. Otoczenie spo- ³eczne dostarcza jedynie treœci systemowi wartoœci uznawanemu przez „podkulturowego" przestêpcê, natomiast warunków koniecznych dla internalizacji tych wartoœci (rozdzia³ VI) nale¿y szukaæ w rozwoju psy- chicznym dziecka. Przestêpca neurotyczny Niektóre antyspo³eczne dzia³ania okreœla siê jako neurotyczne roz- ³adowanie nieœwiadomych, intra-psychicznych konfliktów (Alexander i Staub, 1931; firomberg, 1949; Friedlander, 1947; Freud, 1925). O bar- dzo silnym choæ nieuœwiadomionym prze¿ywaniu winy mówi siê tu ja- ko o g³ównym czynniku motywacji, który z zakazanych pragnieñ edy- palnych ulega przeniesieniu na czyny gwa³c¹ce prawo. Wobec niemo¿noœci ukarania siê za pierwotne przestêpstwo, z którego istoty nie zdaje sobie sprawy, pope³nia on rzeczywisty czyn przestêpczy po to, aby zo- staæ ukaranym. Czêsto nieœwiadomie ujawnia on funkcjê, która spe³nia jego prze- stêpstwo. Pope³niaj¹c przestêpstwo, dokonuj¹c kradzie¿y lub przejawiaj¹c inny rodzaj aspo³ecznego zachowania, czyni on to w taki sposób, ¿e ujawnienie wy- kroczenia jest nieuniknione. Jego niezrêcznoœæ przyczynia siê do zdemaskowania pope³nionego wykroczenia czy zbrodni. Zostaje on schwytany i ukarany. Jeœli zo- staje on umieszczony w jakimœ zak³adzie izoluj¹cym od spo³eczeñstwa, to jest tam idealnie uk³adnym wiêŸniem, gdy¿ w gruncie rzeczy wdziêczny jest w³adzom , za uwolnienie go od prze¿ywania winy, poprzez stworzenie sytuacji, w jakiej mo- ¿e odbyæ karê. Zwolniony z wiêzienia wraca do dawnego spospobu postêpowania (Josselyn, 1948, str. 78—79). Jakkolwiek jest rzecz¹ mo¿liw¹, i¿ powtarzaj¹ce siê antyspo³eczne zachowanie mo¿e byæ czasami motywowane przez dotkliwe prze¿ywa- nia winy, to nie wynika st¹d jeszcze, wbrew temu, co staraj¹ siê wy- kazaæ niektórzy [psychoanalitycy, ¿e ka¿de zachowanie potencjalnie ka- ralne jest w ten sposób motywowane (str. 363—368). W rzeczywistoœci, przejawiany wzór przestêpczego zachowania zwi¹zanego z istnieniem silnie rozwiniêtej wra¿liwoœci sumienia nie ró¿ni siê, w sposób oczy- wisty, od wzoru przestêpczego zachowania przypisywanego wolnym od prze¿ywania winy psychopatom. Koncepcja neurotycznego przestêpcy oddzia³a³a jednak pozytywnie w zakresie kszta³towania postaw spo³eczeñstwa. Zwraca ona uwagê za- 326 równo na donios³oœæ komponent motywacyjnych antyspo³ecznego zacho- wania, jak i na bezowocnoœæ kary, jako œrodka mog¹cego korygowaæ ró¿ne formy antyspo³ecznej dzia³alnoœci. Przestêpca psychopatyczny Twierdzi siê czêsto, ¿e psychopatia powstaje wskutek dotkliwego pozbawienia uczuæ w okresie niemowlêctwa i wczesnego dzieciêctwa, co doprowadza do zupe³nego niepowodzenia procesu socjalizacji. Psy- chopata opisywany jest jako cz³owiek aspo³eczny, wysoce impulsywny, niezdolny do prze¿ywania winy oraz do nawi¹zania i utrzymania bli- skich i pozytywnych zwi¹zków uczuciowych. (Cleckley, 1941; McCord i McCord, 1956). „Niezsocjalizowany m³ody przestêpca" opisany przez Jenkinsa (1954) doœæ œciœle odpowiada³by tej w³aœnie kategorii. O wystêpowaniu psychopatii wnioskuje siê zwykle na podstawie ci¹g³ej recydywy antyspo³ecznego zachowania oraz na podstawie faktu, ¿e przestêpca nie jest zdolny do reagowania ani na kary, ani na zabiegi wychowawcze. [..