Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Natomiast znakomicie rozwijające się, zwłaszcza za rektoratu Komeńskie-go, gimnazjum w Lesznie, które stało się w połowie XVII wieku jednym z ważniejszych ośrodków europejskiej kultury, straciło bezpowrotnie swą pozycję w rezultacie walk polsko-szwedzkich. Wojna na Ukrainie i najazdy na Ryc 158 Alegoria Akademii Krakowskiej, miedzioryt Jana Aleksandra Gorczyna Rzeczpospolitą odbiły się również ujem- w Argo Sarmatia Sebastiana Piskorskiego, 1664 rok (Biblioteka Jagiellońska nie na dobrze rozwiniętym poprzednio w Krakowie)- szkolnictwo żydowskie szkolnictwie żydowskim. Utrzymał sięjednak wysoki stopień alfabetyzacji wśród ludności żydowskiej. Nadal też funkcjonowały wyższe szkoły - jesziwy, które wyróżniały się dobrym poziomem i cieszyły uznaniem, również za granicą. Należały do nich jesziwy w Krakowie, Lublinie, Brześciu Litewskim, Poznaniu i Lwowie. Przebłyski " wieku rozumu " w nauce stagnacja myśli naukowej w Rzeczypospolitej Niski poziom szkolnictwa, zwłaszcza wyższego, brak mecenasów zainteresowanych badaniami naukowymi, a także niedocenianie roli nauki przez tradycyjnie i jednostronnie kształconą szlachtę powodowały, że rozwój myśli naukowej odbywał się bardzo powoli i opierał się głównie na samorzutnych osiągnięciach utalentowanych jednostek. Gdy w zachodniej Europie następował przełom w naukach ścisłych i przyrodniczych, gdy w badaniach coraz większą rolę odgrywały racjonalistyczne tendencje, gdy rozum wysuwał się na pierwsze miejsce, Polska nie była zdolna dotrzymać kroku tym przemianom. Jedynie w paru ośrodkach miejskich utworzyły się niewielkie grupy nie tyle badaczy, ile raczej miłośników wiedzy, które starały się śledzić rozwój nauki europejskiej. 201 "*p* i Rzeczpospolita w dobie złotej wolności Ryć. 159. Jan Heweliusz Tym bardziej trzeba cenić osiągnięcia tych, którzy potrafili wzbić się ponad przeciętność i przyczynili się do rozwoju nauki. Szerokie uznanie zdobył świetnymi obserwacjami nieba za pomocą skonstruowanych przez siebie lunet, m.in. odrysowaniem powierzchni Księżyca, gdańszczanin Jan Heweliusz. Heweliusz prowadził też długoletnie badania nad gwiazdami stałymi, które pozwoliły mu na odkrycie kilku nowych gwiazdozbiorów, z których jeden na cześć króla nazwał Tarczą Sobieskiego. Znaleźli się też jezuici, którzy zasłynęli w dziedzinie nauk ścisłych i technicznych. Należał do nich przede wszystkim znakomity matematyk, fizyk i astronom Adam Adamandy Kochański, który współpracował z zasłużonym dla badań naukowych wydawnictwem lipskim Acta Eruditorum. Jezuitą był również Stanisław Solski, który zasłynął jako specjalista w zakresie mechaniki technicznej i jej zastosowania w budownictwie. Był autorem pierwszego jej zarysu w języku polskim - dzieła Architekt polski (1690). Dla wiedzy mierniczej podobne znaczenie miał jego trzy tomowy podręcznik Geometra polski to jest nauka rysowania, podziału, przemieniania i rozmierzania linii, angułów, figur i brył pełnych (l 683--1686). Rozmaitymi dziedzinami wiedzy technicznej zajmował się również Wojciech Tylkowski, którego podstawowa publikacja Uczone rozmowy, swoista popularyzacja wiedzy encyklopedycznej, wykazywała, Kazimierz Siemionowicz że w innych dziedzinach autor nie wykraczał daleko poza zdobycze scholastyki. Natomiast w zakresie myśli techniczno-wojskowej najwybitniejszą pozycją było dzieło inżyniera wojskowego, zastępcy dowódcy korpusu artylerii koronnej, Kazimierza Siemionowicza Artis magnae artilleriae pars prima (1650), w którym m.in. znalazł się wyprzedzający swe czasy pomysł konstrukcji rakiety wielostopniowej. Pożyteczną publikacją była książka Jakuba Kazimierza Haura Ekonomika ziemska generalna, wydana w 1675 roku i zawierająca zarys techniki gospodarstwa wiejskiego folwarcznego oraz organizacji i administracji majątku ziemskiego. historiografia 2. polowy XVII wieku Przemiany polityczne i wydarzenia militarne spowodowały, że dobrze rozwijała się historiografia. Szczególne zainteresowania budził okres wojen w połowie XVII wieku. Pisali o nim: regalista Wawrzyniec Jan Rudawski, kanonik warmiński i ołomuniecki, Joachim Pastorius, historiograf królewski, Ślązak, Stanisław Temberski, sekretarz królewski i profesor Akademii Krakowskiej, a także - z innych pozycji - zwolennik Kozaków i Siedmiogrodzian, arianin Samuel Grądzki, który krytykował polską nietolerancję. Najpełniej poglądy szlacheckie na rządy Jana Kazimierza przedstawił Wespazjan Kochowski w wydanych po łacinie Roczników Polskich klimakterach