Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.

 

W oddziaływaniach leczniczo-rehabilitacyjnych zwraca się uwagę na koniecznoś opracowywania coraz to doskonalszych sposobów przywracania sprawności funkcjonalnej organizmu uwzględniając jaka struktura została uszkodzona i jaki mechanizm zachowania uległ dysfunkcjonalnośd. Innymi słowy - czy został uszkodzony odruch prosty, odruch bezwarunkowy, odruch warunkowy, czy wreszcie możliwoś poznania aktywnego. Reakcje behawioralne pełnią znaczenie przystosowawcze i decydują o przeżyciu osobnika bądź gatunku. Ich dopełnieniem jest poznanie, które na poziomie człowieka pełni szczególną rolę w procesach regulowania stosunków ze światem i kierowania własnym rozwojem. Poznanie wyraża się w pozyskiwaniu informacji, ich przetwarzaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu. Człowiek dodatkowo posługuje się językiem jako środkiem komunikowania się i wyrażania myśli. Dzięki językowi zjawiska otaczającego świata mogą by rozważane na różnym poziomie ogólności - od poziomu konkretnego aż do abstrakcyjnego (B. Kaczmarek 1994). Abstrakcyjrwś - uważa K. Obu-chowski - zapewnia reakcjom większą różnorodność, szersze ich powiązanie z doświadczeniem, a więc uniezależnienie od aktualnie działającej sytuacji {1982, s. 59). 1.2. 1. ODRUCHY BEZWARUNKOWE Pojęcie odruch używa się w dwóch znaczeniach -jako reakcja zachodząca za pośrednictwem ośrodkowego układu nerwowego (np. odruch zginania kończyny), bądź jako procesy nerwowe odpowiedzialne za określoną reakcję. Na przykład, gdy mówimy o antagonizmie odruchu pokarmowego i obronnego mamy na myśli ośrodkowe procesy nerwowe tych dwóch odruchów (B. Żemicki 1988, s. 31). Odruchy można podzieli na dwie grupy: o charakterze seg-mentalnym - zawiadywane przez rdzeń kręgowy lub pień mózgu, oraz na odruchy mózgowe. W skład segmentalnego tuku odruchowego wchodzą cztery ogniwa: receptor, neuron czuciowy, neuron ruchowy (motoryczny) i efe-ktor. Brak tu intemeuronu. Przykładem odruchu segmentalnego (prostego) jest odruch zginania kończyny (np. pod wpływem ukłucia igłą w palec), bądź odruch potykania zawiadywany przez pień mózgu. Badania odruchów prostych są elementem badań neurologicznych. Struktura odruchów zawiadywanych przez mózg różni się od odruchów segmentalnych trzema właściwościami: powstają całkowicie lub częściowo na skutek indywidualnego doświadczenia (odruchy warunkowe lub bezwarunkowo-waruńko-we); są torowane przez określony napęd (popęd); są bardziej złożone (ibidem, s. 35). Poza tym przy odruchach segmentalnych, gdy usuwa się bodziec - zanika reakcja, zaś przy odruchu mózgowym reakcja zanika wówczas, gdy usuwa się napęd. Napędem mogą by ból, strach, pożądanie, apetyt (s. 41). Podział odruchów na bezwarunkowe i warunkowe nastręcza duże trudności. Podobnie jest przy innych podziałach zjawisk biologicznych. Odruchy bezwarunkowe stanowią podstawę życia osobnika i gatunku. Można wyróżni pię grup odruchów bezwarunkowych: 1) odruchy orientacyjne - orientacyjno-badawczy, ostrożności; 2) odruchy lokacyjne - postawy zasadniczej i lokomocyjne; 3) odruchy pokarmowo-trawienne - oddechowe, głodu, pragnienia, przeprowadzania pokarmu przez organizm, wypróżnień; 4) odruchy obronne - bólu, kaszlu, wonitacyjne, swobody, zmęczenia, snu; 5) odruchy płciowe - pogotowia seksualnego, kopulacyjne (W. Szew-czuk 1971, s. 163; K. Walsh 1998). Uszkodzenie organizmu, a zwłaszcza obwodowego lub też ośrodkowego układu nerwowego, ma różne konsekwencje dla funkcjonowania człowieka. Między innymi mogą zosta zniesione bądź zaburzone liczne odruchy bezwarunkowe. Na przykład całkowite przecięcie rdzenia wywołuje stan arefleksji, wyrażający się w zniesieniu ruchów i czucia poniżej odcinka uszkodzenia. Przy porażeniu połowicznym często następuje zanik wszystkich czynności ruchowych i czuciowych. Jest to bardzo poważna niepełnosprawnoś jednostki, w dodatku o złych rokowaniach. W przypadku udaru mózgu pojawiają się odruchy stereotypowe, powodujące m.in. zgięcie lub wyprost całej kończyny z jednoczesną rotacją w tych stawach, które na to pozwalają. Gdy dojdzie do utrwalenia się nowego odruchu (patologicznego), stanie się on istotnym aspektem przyszłego kalectwa (P. Laidler 1996, s. 38-47). 1. 2. 2. ODRUCHY WARUNKOWE - ZACHOWANIA NABYTE Odruchy warunkowe są to zachowania, które formułują się poza świadomością jednostki. Odruchy bezwarunkowe kształtowały się w toku ewolucji człowieka, a więc w toku filogenezy. Odruchy warunkowe stanowią wynik osobistych doświadczeń jednostki, a więc powstałych w toku ontogenezy. Odruchy te powstają pod warunkiem połączenia się jakichkolwiek zdarzeń z odruchami bezwarunkowymi. Iwan P. Pawłów był tym uczonym, który zbadał prawidłowości powstawania odruchów warunkowych i wyjaśnił ich rolę. Wykazał on, że gdy jakiś bodziec (wydarzenie) wyprzedza w czasie bodziec bezwarunkowy może on sta się sygnałem tego bodźca i tym samym może wywoływa taką samą reakcję. Na przykład zapalenie lampki przed pojawieniem się pokarmu staje się wyuczonym sygnałem tego, że pokarm pojawi się