Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Zagadkowe, pełne uroku dziewczę. Karolina Werthera — ukochana głównego bohatera w powieści Johana Wolfganga Goethego (1749–1832) Cierpienia młodego Wertera (1774). Elba — Łaba, jedna z największych rzek niemieckich; Sala — lewo boczny dopływ Łaby spod Lip — mowa o znanej alei berlińskiej Unter den Linden — Pod Lipami Tiergarten (niem.) — willowa dzielnica Berlina Spree, Szprewa (niem.) — rzeka w Niemczech, przepływa przez Berlin polenfresserka (niem.) — polakożerczyni Heine Heinrich (1797–1856) — poeta niemiecki. Odwiedził Polskę latem 1822 r. Wrażenia z tej podróży upamiętnił w szkicu O Polsce (1823, wyd. pol. 1914). Soll und Haben — tytuł powieści napisanej w 1855 r. przez niemieckiego pisarza i publicystę Gustava Freytaga (1816–1895). W powieści tej, będącej apologią mieszczaństwa i kupiectwa, wyrażone są tendencje antypolskie, zwłaszcza w części drugiej, gdy akcja toczy się ok. 1848 r. w Wielkopolsce. Börne Ludwik, właśc. Löv Baruch (1786–1837) — niemiecki pisarz, publicysta i krytyk teatralny. Jako czołowy działacz ruchu Młodych Niemiec spotkał się z ostrą krytyką ze strony Heinego, bracia syjamscy — urodzone w 1811 r. w Syjamie bliźnięta zrośnięte ze sobą. W przen.: nierozdzielni towarzysze. Menzel Wolfgang (1798–1873) — niemiecki krytyk i historyk literatury. Arminiusz (18 p.n.e. — 19) — wódz plemienia germańskiego Cherusków. Dążył do oswobodzenia ludów germańskich spod panowania rzymskiego; otoczony wśród Niemców legendą. Mefistofeles przy pierwszym spotkaniu—z Gretchen — scena z I aktu Fausta Goethego Antinous (zm. 130) — słynny z piękności młodzieniec, ulubieniec cesarza rzymskiego Hadriana (76–138); ideał męskiej urody. list Heinego — prawdopodobnie pamflet Über Ludwig Borne (1840), w którym Heine surowo osądził przeszłość szlacheckiej Polski; może również chodzić o satyryczny wiersz Zwei Ritter (1851). z obrazka Gustava Freytaga — z historycznego dzieła Gustava Freytaga Bilder aus der deutschen Vergangenheit (Obrazy z przeszłości niemieckiej, t. 1–5, 1859–1867), poświęconego rozwojowi narodu niemieckiego i jego kultury Schulza podróż — Friedrich Schulz, pisarz niemiecki; w latach 1791–1792 i w 1793 r. był w Polsce jako delegat mieszczaństwa kurlandzkiego na Sejm Czteroletni. Napisał potem relację z tej podróży pt. Podróże Inflantczyka, wydane w Polsce w przekładzie J. I. Kraszewskiego w 1870 r., pod tytułem Polska w roku 1793. ekłektyk (gr.) — człowiek usiłujący połączyć i pogodzić poglądy różne i zazwyczaj ze sobą sprzeczne Wagner Richard (1813–1883) — niemiecki kompozytor, poeta i teoretyk sztuki. Zreformował operę. Stworzył dramat muzyczny, w którym muzyka, poezja, gest i obraz sceniczny składają się na „syntetyczne dzieło sztuki”. Czynnikiem nadrzędnym jest u niego tekst, który wyznacza charakter i kompozycję muzyki. Noveletta Schumanna — programowy tytuł miniatur fortepianowych, wprowadzony po raz pierwszy przez Roberta Schumanna Warum? (niem.) — Dlaczego?, nastrojowy utwór Roberta Schumanna z cyklu Utwory fantastyczne sfinksowa zagadka — wg podań mitologicznych pod Tebami przebywał Sfinks, stwór skrzydlaty z tułowiem lwa, z głową i piersiami kobiety. Pożerał on ludzi, którzy nie umieli odpowiedzieć na zadaną przez niego zagadkę. Tu synonim trudnego, tajemniczego pytania. Trio Mendelssohna — Trio d–moll, bardzo znany liryczny utwór fortepianowy Feliksa Mendelssohna Eliasz, Paulus — słynne oratoria Feliksa Mendelssohna (Paulus 1836; Eliasz 1847). Athalie — dramat biblijny, arcydzieło Jean Racine’a (1639–1699) z 1691 r. Muzykę do dramatu napisał Feliks Mendelssohn–Bartholdy (1809–1847) Czekoladniczka Liotarda — mowa o obrazie Dziewczyna z czekoladą, jednym z najbardziej znanych dzieł szwajcarskiego portrecisty Jean Etienne Liotarda (1702–1789) ? livre ouvert (fr.) — przy otwartych nutach kniejówka — krótka strzelba faktor (łac.) — tu: pośrednik do załatwiania różnych interesów, usłużny stręczyciel intermezzo (wł.) — tu: krótka wstawka, przerwa kwarta — litr likwor (łac.) — słodka wódka, likier puchar augustowski — puchar z czasów panowania Augustów infamia (łac.) — niesława, hańba, utrata czci lub praw obywatelskich Bockbier (niem.) — piwo marcowe diabełek — rodzaj gry hazardowej w karty il faut etre gentilhomme, que diable! (fr.) — trzeba być szlachcicem, do diabła! sztosik (niem.) — rodzaj gry hazardowej w karty aklamacja (łac.) — jednogłośne uznanie kusz (fr.) — stawka w grze Quitte ou double (fr.) — Pojedynczo czy podwójnie pli (fr.) — lewa, karty wzięte jednorazowo przez zabicie kart uczestników gry banco (wł.) — tu: ogół, suma stawek abcug (niem.) — tu: pociągnięcie, wyjście ariergarda (fr.) — straż tylna Gans Eduard (1799–1839) — filozof niemiecki, od 1825 r. profesor filozofii prawa na uniwersytecie w Berlinie. burłak (ros.) — robotnik rosyjski holujący na pasach statki rzeczne Modlin — miejscowość przy ujściu Narwi do Wisły. W latach 1806–1812 na polecenie Napoleona I wybudowano tu twierdzę. W 1863 r. Jarosław Dąbrowski opracował plan opanowania magazynu broni w twierdzy modlińskiej (70 tys. karabinów) w celu uzbrojenia powstańców. Do realizacji tego planu nie doszło. Nulla fides! (łac.) — Nie należy wierzyć! Szkoła Główna — Szkoła Główna Warszawska założona w Warszawie w 1863 r. Szkoła ta o charakterze uniwersyteckim miała 4 wydziały: filologiczno–historyczny, lekarski, matematyczno–fizyczny i prawniczy. Kursy przygotowawcze do Szkoły Głównej były prowadzone już w 1862 r. absentacje (łac.) — nieobecność, wydalanie się heglistka — wyznająca filozofię Wilhelma Friedricha Hegla (1770–1831). Cechą znamienną heglizmu był jego historyzm — ocena zjawisk dziejowych, poglądów itp