Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Dzięcielskiej: Dyskusje o inteligencji na łamach wybranych czasopism w latach 1945-1956, w: Wykształcenie a pozycja społeczna inteligencji. Łódź 1959. 32 Przykładów można podać wiele, ale ograniczę się do własnego artykułu: Pracownicy umysłowi - proletariat, inteligencja esy klasa średnia? "Przegląd Kulturalny", 1958, nr 51-52. 93 rium formalno-prawne. Według tego określenia inteligentem może być i człowiek nie mający żadnej umowy o pracę, spełniający funkcję przewodzenia kulturalnego w swoim środowisku, na przykład działacz społeczny, aktywista kulturalny itp. 3. Kryteria kwalifikacji i rzeczywiście posiadanych .umiejętności, obojętnie, jaką drogą zdobytych. Do tak zdefiniowanej inteligencji należą ci wszyscy, którzy zdobyli w jakiejś dziedzinie praktyki umiejętności dające im możność zajmowania stanowisk kierujących i nadzorujących. 4. Kryteria wykształcenia potwierdzonego dyplomem -.czy świadectwenx~Według tego określenia do inteligencjf należą ci wszyscy, którzy ukończyli szkołę wyższą lub średnią. 5. Kryteria cech psychicznych, takich jak inteligencja w znaczeniu psychologicznym, wysokie zdolności umysłowe bądź też niekiedy kwalifikacje moralne. Kryteria są stosowane różnie, zwłaszcza kryteria cech moralnych. Niektórzy zaliczają do inteligencji tylko ludzi moralnie wartościowych, inni, odwrotnie, są skłonni przypuszczać, że należą tu przeważnie ludzie o moralności bardzo elastycznej. 6. Dalsza grupa kryteriów określających przynależność do inteligencji- to stosunek do kultury. Według nich do inteligencji należą albo wyłącznie twórcy kultury reprezentacyjnej (z wyłączeniem twórców kultury ludowej), albo ludzie mający szczególnie aktywny stosunek do kultury, chociażby tylko konsumpcyjny. Słowem, inteligencja - to ci, którzy aktywnie tworzą lub uczestniczą w kul-, turze narodowej. 7. Wreszcie ostatnia grupa kryteriów odwołuje się do cech socjologicznych. Dla zwolenników tych kryteriów inteligencja - to warstwa społeczna określona formą skupienia, instytucjami i charakterystycznymi barierami oddzielającymi ją od innych. Różni socjologowie wskazują 94 ri& różne cechy charakterystyczne. Dla profesora J. Cha-łasipskiego inteligencja jest warstwą towarzyską, wyodrębniającą się obyczajami, wzorami postępowania, barierami kulturalnymi. Socjologowie marksistowscy wy- ^odrębniają inteligencję jako warstwę cechującą się swoistym miejscem w procesie produkcji, wynikającym z podziału pracy. - w spotykanych w literaturze definicjach bardzo często stosuje się kilka kryteriów równocześnie, zaliczając na przykład do inteligencji ludzi wykształconych i kultural-,nie aktywnych czy też wykształconych i zajmujących stanowiska zawodowe wymagające wyższych kwalifikacji umysłowych, czy też ludzi sprawujących odpowiedzialne funkcje i posiadających właściwe umiejętności. Zestawienie definicji nasuwa pytanie, czy nie mamy tu , do czynienia z pewnymi hipostazami, czy z faktu istnienia historycznie wytworzonej i przekazanej nazwy nie wyciągamy zbyt pochopnego wniosku o istnieniu rzeczywistości. Oczywiście, odrzucić trzeba pokusę stwierdzenia, że nie istnieje żaden rodzaj rzeczywistości społecznej, który można by sensownie nazwać warstwą inteligencji. Lecz trzeba sobie uświadomić, że te poszczególne, rozbieżne definicje oznaczają inne rodzaje rzeczywistości społecznej. Nie jest moim zadaniem analizowanie wszystkich założeń ontologii społecznej i teorii warstwy społecznej, które kryją się za tymi różnymi definicjami. Chcę jednak podkreślić, że niebezpieczeństwo hipostaz jest tu bardzo bliskie. Według teoretyków-marksistów w społeczeństwach- klasowych każda klasa społeczna wytwarzała własne kategorie ideologów, pisarzy, dziennikarzy, funkcjonariuszy swoich instytucji klasowych, którzy mogli być uważani za inteligencję klasową, a ponadto istniały kategorie różnych pracowników umysłowych i intelektualistów, uważających się za inteligencję narodową. Sprawa zmienia się radykalnie w społeczeństwie socjalistycznym lub budującym socjalizm. Zanikają klasy, znikają więc podstawy dla 95 tworzenia różnych klasowych kategorii inteligencji. W oficjalnej doktrynie zostaje ona "połączona" w jedną Warstwę, która w procesie rozwoju ma się przekształcać/tworząc w przyszłości jednorodne społeczeństwo bezklasowe wraz z przekształconymi warstwami robotników i chłopów