Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Barbi zrezygnowali z regularnych postów, prywatnej spowiedzi, nakładania rąk, systemu wspólnej własności, celibatu, donatyzmu i nacisku na uczynki oraz z dosłownej interpretacji Pisma Ten i poprzedni cytat znajdują się tamże, s. 304. Herezje średniowieczne ... 489 Świętego8. Nie wszyscy się na to godzili - niektórzy barbi chcieli po prostu pozostać przy starych zwyczajach, inni spoglądali w stronę ruchu husyckiego i Unitas, z którymi mieli od dawna kontakty. Jednak siła przyciągania reformacji w końcu przemogła wątpliwości i opozycję. Za Farelem, typowym francuskim przywódcą protestanckim, wykazującym się dużą energią i jasnością umysłu, przemawiała emocjonalna silą kalwińskiego dogmatycznego systemu opartego na Piśmie Świętym, pociągającego dla ludzi, którzy poświęcali życie na jego naukę i objaśnianie. Co więcej, Farel, pochodzący z Gap w Delfinacie, mógł, jak się wydaje, porozumiewać się z waldensami w ich własnym języku9. Przekonał on również przywódców waldensów, aby przeznaczyli ogromną sumę 800 ecus d'or (talarów w zlocie) na nowe tłumaczenie Biblii -co stanowi ciekawostkę historyczną, ponieważ Pikardyjczyk, Pierre Robert Olivetan, którego Farel opłacił i który przybył w doliny jesienią 1532 roku między innymi po to, aby popularyzować reformę, przetłumaczył Pismo Święte na francuski, język, którego barbi i ich ludzie dobrze nie znali. Językiem, którym się posługiwali, była alpejska odmiana dialektu langwedockiego, a nie północnofrancuski oeil. Biblia Olivetana miała mieć równoległe tłumaczenia na francuski - miało ono być upowszechniane oficjalnie jako lingua franca w Prowansji - i na łacinę, język Kościoła średniowiecznego i mniejszości barbi10. Farel prawdopodobnie dostrzegł w waldensach idealne narzędzie przydatne w urzeczywistnieniu jego marzenia, którym było stworzenie nowego standardowego tłumaczenia jako oparcia dla ortodoksji poszerzających się kręgów protestanckich z ziem francuskojęzycznych, tłumaczenia opartego na oryginale hebrajskim i greckim, mającego zastąpić starszy przekład Jacques'a Lefevre'a z Etaples, oparty na Wulgacie11. Od dawna chciał założyć protestanc- G. Audisio, Pourqoi une hilbe en Francais pour les Vaudois?, w: Olwetan, traducteur de la Bibie, red. G. Casalis, B. Roussel, Paris 1987, s. 117-134; G. Audisio, Luberon, s. 181-182. Wdzięczny jestem za informację dr. C. Truemanowi. q Na temat Farela zob. G. Audisio, Luberon, zwłaszcza rozdz. 5; E. Cameron, Keformation, s. 168-170; G. Audisio, La fin des vaudots (XIVe siecle)?, w: Vaudois, red. G. Audisio, s. 77-99 na s. 90 (zob. także przypis na temat miejsca i daty decyzji o przyjęciu reformy, s. 91). G. Audisio w: Olwetan, red. G. Casalis, B. Roussel, s. 122—128; na temat wielkości subskrypcji zob. E. Cameron, Reformation, s. 208-209; G. Audisio w: Vaudois, red. G. Audisio, s. 92, daje komentarz na temat celu takiego działania. J.F. Gilmont, La publication de la Bibie d'Olivetan: audaces et limites d'une enterprise de precurseurs, w Olwetan, red. G. Casalis, B. Roussel, s. 31-37; także s. 137; ogólnie na temat Lefevre'a zob. J. Jordan, Jactjues Lefevre d'Etaples: principles andpractice o) reform at Meaux, w: Contemporary Reflections on the Medieval Christian Tradition, red. G.H. Shriver, Durham-NC 1974, s. 95-115. Olivetan przetłumaczył Stary Testament z hebrajskiego; jego Nowy Testament byl poprawioną na podstawie greckiego oryginału wersją przekładu Lefevre'a. 490 Herezje ewangeliczne .. ką drukarnię, a od 1529 roku współpracował z Pierre'em de Wingle, liońskim drukarzem, który dla bezpieczeństwa przeniósł się do Genewy, a następnie do Neuchatel, które Farel pozyskał dla reformy w 1530 roku. Tam też, w bastionie szwajcarskiej reformacji, Pierre de Wingle wydrukował przekład Olivetana w czerwcu 1535 roku. Plan Farela nie do końca się powiódł. Potężna księga Olivetana nadawała się na publiczne, formalne zgromadzenia protestanckie słuchające Słowa Bożego, a nie do potajemnego zaglądania i czytania przez barbi w domu członka sekty. Waldensi nie potrafili również stworzyć zalążka solidnej sieci dystrybucyjnej. Sprzedaż Biblii to było co innego niż dystrybucja traktatów protestanckich, którą Farel i Pierre de Wingle kiedyś się zajmowali. Sam Olivetan, skromny człowiek zazwyczaj występujący pod pseudonimem, raczej tłumacz niż egzegeta, uważał się jedynie za narzędzie służące przekazywaniu Słowa Bożego