Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
W takim ujęciu rodzina stanowi ważny czynnik polityki społecznej i gospodarczej zmierzającej do społecznych reform, do przyspieszenia wzrostu gospodarczego, do wychodzenia z różnych odmian kryzysu, podnoszenia poziomu moralności życia publicznego, zwalczania zjawisk patologii społecznej itp. Stanowi ona bowiem grupę i wspólnotę o niezmiennie silnych zdolnościach samoregulacyjnych. Dlatego wzrasta nasze zainteresowanie rodziną jako formą życia zbiorowego, która wywiera istotny Stanisław Kawula wpływ na kształtowanie się postaw, aspiracji i planów życiowych, systemów wartości, osobowości ludzkich. Różne podejścia metodologiczne w analizowaniu rodziny jako grupy i instytucji mogą prowadzić równocześnie do odmiennych efektów badawczych oraz rozmaitych konsekwencji praktycznych. Rodzina wypełnia bowiem różne zadania nie tylko wobec swych członków, ale i wobec społeczeństwa. Każda rodzina tworzy zazwyczaj własną mikrostrukturę, przy czym nie tylko przekazuje ona wartości kulturowe z pokolenia na pokolenie, nie tylko "filtruje" wartości prezentowane przez środki masowego przekazu czy przez środowiska pozarodzinne, ale tworzy też nowe systemy wartości małżeństwa i rodziny, a także realizuje własny styl stosunków i współżycia wewnętrznego. W rodzinie tworzą się na ogół określone style konsumpcji, kariery/awansu społecznego, oświatowego, kulturalnego i zawodowego. Zjawiskom tym towarzyszy zawsze wpływ tradycji, obyczaju i kultury regionalnej. Stąd też w różnych warunkach społeczno-kulturalnych zaznaczają się zróżnicowania pod tym względem (J. Komorowska-1978; L. Dyczewski - 1994). Sądzi się jednak jeszcze dość często, iż funkcje spełniane przez rodzinę stanowią wyłącznie prywatną sferę działalności tej grupy społecznej i są wyłączną podstawą jej struktury i więzi wewnątrzrodzinnej. Jest to z pewnością stanowisko zacieśniające główny sens oddziaływań opiekuńczo-wychowawczych i kulturalnych tej grupy społecznej, gdyż nie ukazuje ono związków jej funkcjonowania z układem ról społecznych poszczególnych członków pełnionych poza rodziną, a także więzi łączących rodzinę ze społeczeństwem. Nawet potoczne obserwacje przekonują nas o bardzo żywych i obustronnych powiązaniach poszczególnych funkcji rodziny z życiem publicznym i społecznym. Okazuje się bowiem, iż}rodzi-na jest szczególnie "czułym" środowiskiem życia, w którym odzwierciedlają się szersze procesy społeczne i to zarówno różne stany napięć i konfliktów, jak również przejawy powodzenia w życiu poszczególnych ludzi i ich sukcesy. Jeśli u nas materialne i społeczne zabezpieczenie rodziny wiąże się ściśle z ogólną strategią rozwoju kraju i określoną polityką społeczną, nasze przyzwyczajenia mentalne oznaczają w praktyce przejęcie przez państwo stymulującej roli w zakresie ochrony i wspierania rodziny w pełnieniu jej podstawowych funkcji. Natomiast ogół rodzin żyjących w rozwiniętym kapitalizmie żyje nadal niejako "na własny rachunek", zaś ich niewielka część podlega jedynie wspomaganiu o charakterze charytatywnym. Natomiast w większości tych rodzin przyjęty jest schemat, polegający na tym, że rodzina inwestuje swe dobra w kształcenie dzieci, w przygotowanie ich do zawodu, a młodzi ludzie potem wzbogacają i kumulują dobra, a następnie jako ludzie dojrzali mogąje w spokoju konsumować. Szczególnie jakość i poziom spełniania funkcji kulturalnej i opiekuńczo-wychowawczej rodzin wywiera silny wpływ na rozwój i wzrost aspiracji życio- 46 Rodzina jako grupa i instytucja opiekuńczo-wychowawcza wych dzieci, na ich sukces i niepowodzenia edukacyjne, na wybór zawodu i drogi kształcenia, wreszcie wyznaczają warunki ich startu społeczno-zawodowego. Ważne w tym względzie okazują się pierwsze lata życia dziecka (znana teza psychologii podświadomości), chociaż wpływ rodziny na rozwój osobowości dzieci jest nadal silny w okresie gdy uczęszczają do szkoły podstawowej. Potem coraz większe znaczenie mają kontakty z rówieśnikami i instytucjami oraz kręgami para-rodzinnymi. Ogólne, hipotetyczne prawidłowości w tym względzie ilustruje schemat nr 3. Schemat 3. Oddziaływanie rodziny, grup rówieśniczych i instytucji na rozwój i wychowanie jednostki w poszczególnych okresach życia rodzina --------- grupy rówieśnicze ................ instytucje pozarodzinne 2. Rodzina jako grupa pierwotna a wychowanie Jeśli przyjmiemy, iżjrozwój i wychowanie człowieka dokonuje się m.in. poprzez oddziaływanie warunków środowiska, to - posługując się terminem J. Piete-ra - rodzina jest jednym z najważniejszych kręgów środowiskowych każdej jednostki. Jest to najbliższy człowiekowi krąg środowiskowy, a zarazem najwcześniej mu dostępny i oddziałujący na niego. Środowisko rodzinne jest więc przede wszystkim złożoną całością, stanowiącą układ różnorodnych - osobiście dostęp- 47 Stanisław Kawula nych jednostce - warunków środowiska domowego dzieci, rodziców i ewentualnie pozostałych członków rodziny, które wynikają bezpośrednio lub pośrednio ze struktury rodziny, a zwłaszcza z jej funkcjonowania (J. Pieter,-496Q^ s^75)