Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Rama ta sama w sobie stanowi również system lub subsystem spo- łeczny, najściślej związany z realizacją wartości, tym jednak róż- niący się od wyabstrahowanego z działań systemu wartości, że ma- jący charakter residualny w określonym powyżej znaczeniu (6). Sam wewnętrzny system wartości takiego charakteru nie nosi. Kwestia ta będzie w dalszym ciągu przedmiotem wyjaśniającej analizy. Przed przystąpieniem do tego zadania należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że niektórzy socjologowie określali przedmiot badań własnej dyscypliny w dziedzinie kultury symbolicznej w taki sposób, - P. Bourdieu, Genese et scructure du champ religieu.w ,.Revue Francaise de Sociologie", 1971, t. XII, s. 303. Wartości symboliczne wobec kultury społecznej 89 iż redukował się on w istocie do samej tylko ramy systemowej dziedzin tej kultury. Takie było stanowisko Znanieckiego, który ostrzegł socjologów wiedzy przed wnikaniem w treści systemów poz- nawczych. Zgodnie ze swą ogólną teorią zjawisk społecznych Zna- niecki uważał te zjawiska za jeden ze swoistych systemów kultury i dążył — zwłaszcza we wcześniejszym okresie — do bardzo ścisłego rozgraniczenia tego, pojętego na sposób formalistyczny, systemu od innych systemów kultury. Dla Znanieckiego więc główny przedmiot socjologii wiedzy stano- wić miało badanie społecznych ról ludzi oddających się czynnościom poznawczym. Role te zaś miały być odnoszone do wymagań i za- dań określonych przez krąg społeczny, od którego człowiek nauki (wiedzy) jest zależny, w żadnej zaś mierze nie do teorii, które buduje, analizuje lub rozpowszechnia3. To stanowisko Znanieckiego odpowiada koncepcjom niektórych współczesnych teoretyków kul- tury, którzy uważają za właściwą podobną redukcję zadań socjo- logii kultury we wszystkich dziedzinach jej zastosowania. Jak się zdaje, nie jest to stanowisko ani możliwe do utrzymania, ani godne zalecenia. Analiza odgraniczająca funkcje i struktury spo- łeczne realizujące systemy kultury od wewnętrznych wartości tych systemów nie byłaby pełna i uniemożliwiałaby wskazanie wartości poszczególnych systemów. Sam Znaniecki, odróżniając np. rolę scho- larza duchownego i świeckiego, musiał odnieść swoje określenia do charakteru wiedzy, której służył każdy z tych typów. Gdyby nawet zresztą zalecone rozróżnienie ramy systemowej i systemowych war- tości dało się w jakimś zakresie utrzymać, jego rezultatem stałaby się likwidacja najbardziej pasjonującego problemu: jakie są granice autonomii systemów wartości, immanentne procesy ich trwania i zmia- ny, jakie zaś wpływy wzajemne i zależności kultury symbolicznej i kultury społecznej. Te wpływy i zależności nie ograniczają się do ramy systemowej. Ona jednak jest czynnikiem bezpośredniego dzia- łania i ogniwem pośredniczącym między systemami nieinstrumental- nych, symbolicznych wartości a światem instrumentalnych ludzkich działań i stosunków. Poszczególne systemy symboliczne mają róż- niące się między sobą i swoiste dla każdego systemu ramy, w roz- 3 F. Znaniecki, Social Role of the Man of Knowledge, Urbana 1942. 90 Antonina Ktoskowska maity sposób osadzone w całym układzie stosunków społecznych. Ramy systemowe są także historycznie zmienne, podobnie jak sa- me systemy wartości. W obecnym stadium rozwoju socjologii kultury trudno z tych względów formułować bardziej ogólne twierdzenia odnoszące się do społecznego ugruntowania systemów symbolicznych i do ich społecz- nych funkcji. Trzeba jeszcze wielu badań monograficznych mających za przedmiot różne wartości we właściwych im społeczno-historycz- nych kontekstach, aby móc określić warunki trwania i przemian wartości. Pamiętać przy tym należy, że proces przekształceń war- tości tym bardziej jest skomplikowany, gdyż zależy nie tylko od wprowadzenia nowych elementów w obręb systemu, czyli od twór- czości kulturalnej, lecz także od zmiany interpretacji przekazów ist- niejących, czyli od modyfikacji odbioru. Intensywne przemiany, wstrząsy i kryzysy w kulturze społecznej wpływają szczególnie silnie na drugi z wymienionych aspektów prze- obrażeń wartości. Liczne tego przykłady można wskazać w wyda- rzeniach dokonywających się ostatnio w Polsce w dziedzinie kul- tury religijnej i sztuki. Przemiany obserwowanego tu rodzaju mogą być wyłomem w bardziej trwałym, długookresowym cyklu o odmien- nym charakterze. W tym znaczeniu mogą nosić charakter koniunktu- ralny. Nie podobna jednak zdecydować o ich charakterze na pod- stawie aktualnych obserwacji krótkiego cyklu. Jest to jeden z istot- nych względów, dla których w badaniach z dziedziny socjologii kultury socjolog musi odwoływać się do historii kultury, co wzbo- gaca, ale i komplikuje problemy jego warsztatu. Mimo takich trudności badanie wartości symbolicznych w sytu- acjach przemian i kryzysów stanowi zadanie szczególnie pociąga- jące i obiecujące pod względem metodologicznym. W badaniach tego rodzaju trzeba uwzględniać złożoność mechanizmów przeobra- żeń wartości. A więc najpierw chodzi tu o ich względnie lub czysto autonomiczny tok rozwoju wynikły z przesilenia się i sukcesji pa- radygmatów. Koncepcja „rewolucji" paradygmatycznych, wprowa- dzona przez T. Kuhna do analizy naukoznawczej, może być z po- żytkiem odniesiona także do innych dziedzin kultury symbolicznej. Stosował ją właściwie A. Kroeber w swoich próbach odtworzenia konfiguracji rozwoju kultury, chociaż nie posługiwał się takim ter- Wartości symboliczne wobec kultury społecznej 91 minem4