Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
polski uczony, geograf i historyk Maciej Miechowita — wielkie ostępy leśne, puszcze zupełnie nie zamieszkane, ciągnące się na przestrzeni 10, a czasami 15 i 25 mil. Na skraju lasów dopiero są wioski i ludzie". Puszcza Birsztańska jeszcze w połowie XVI w. miała 20 mil (mila = 7,5 km) długości i 5 mil szerokości, a stanowiła ona przecież tylko część niezmiernej puszczy między środkowym Niemnem a Prusami. Jej przedłużeniem były puszcze: Kowieńska, Wilkijska, Wielońska, Skirstymońska, Jurborska i inne, które okalały szerokim pasmem całą dawną zachodnią granicę Litwy i ciągnęły się aż pod Szkudy na granicy łotewskiej. Na północy od Wenty poprzez dorzecze dolnej Muszy aż do Jezioros na wschodzie i dalej rosły nie mniejsze puszcze. Od Jezioros i Brasławia przez Łyngmiany aż po samo Wilno, pod sioło Skojstery, gdzie Jagiełło miał ulubione łowy, znowu rozpościerały się nieprzebyte puszcze. Za Wilnem wielka Puszcza Rudnicka przechodziła w “Ruską puszczę" (gudii giria), dochodzącą Niemna, za którym zaczynała się Puszcza Zaniemeńska. Rozległe bory znajdowały się nad Berezyną niemeńską oraz Isłoczą, za którą leżała wielka, do dziś zachowana Puszcza Nalibocka. Nie brakło lasów i we wnętrzu Litwy. Na Żmudzi występują głównie lasy jodłowo-świerkowe, nad morzem sosnowe; w Litwie środkowej spotyka się dębiny, na północy gaje brzozowe i osinowe; na południu i wschodzie przeważa sosna. Niegdyś lasy pokrywały większość ziemi litewskiej i były jej głównym bogactwem, które urzekało cudzoziemców i zarazem pobudzało chciwość kupców. Drzewo przerabiane na smołę, popiół, z którego wy- 18 rabiano dziegieć, używane na budulec okrętowy, stało się pilnie poszukiwanym towarem. W XVI w. rozpoczynała się więc rabunkowa eksploatacja lasów litewskich przez feudałów, a później przez kapitalistów. Masowo wyrębywane, rzedły puszcze litewskie. Miary spustoszenia w drzewostanie dopełniły niemieckie wojska okupacyjne podczas liii wojny światowej. W końcu XIX w. lasy zajmowały tylko 26,4% powierzchni Litwy, w 1925 r. zaledwie 16%. Obecnie obszar leśny Litwy w zmienionych granicach wynosi tyleż co w Polsce: nieco ponad 25%. Łąki i pastwiska zajmują współcześnie ponad 15% powierzchni Litwy. Tereny łąkowe, nieodzowne dla hodowli bydła, powstały z reguły na nizinach, zalewanych przez wody rzek i jezior i dlatego nie porosły lasem. W czasach historycznych obszar łąk rozszerzał się poprzez karczowanie lasów. Łąki litewskie są dwojakiego rodzaju: suche i podmokłe. ZWIERZĘTA Świat zwierzęcy Litwy od czasów historycznych uległ znacznym, nie zawsze korzystnym zmianom. Tur, przodek dzisiejszego bydła domowego, został doszczętnie wytępiony przez feudałów już w XVI w. Żubry brodziły stadami po puszczach jeszcze do XVIII w., a jeleń szlachetny nawet do początku XIX w. Spotkał je jednak ten sam los co tura, niedźwiedzia-meszkę i rosomaka. Uchroniły się od zagłady nieliczne łosie, bobry, gronostaje. Współcześnie na Litwie występują: rzadki łoś i jeleń, częstsza sarna, dzik, wydra, borsuk, gronostaj, lis, kuna, wiewiórka, zając, a z drapieżników wilk, żbik i ryś, ale w znikomych ilościach. Z ptaków obok pospolitych wróbli, wron, jastrzębi, kukułek, spotyka się łabędzia, orła bielika, sokoła, czaplę, żórawia, cietrzewia, bociana i wiele innych, wśród nich słowika, za którego śpiewem przepadał Jagiełło. Wśród gadów, które (zwłaszcza węże) otaczano znaczną czcią za czasów pogańskich na Litwie, występuje żmija, padalec, zaskroniec, jaszczurka, żółw błotny i inne. Z bardziej znanych ryb w wodach litewskich żyje szczupak, sum, leszcz, okoń, karp, sielawa, a także węgorz, jesiotr oraz szlachetny łosoś. KLIMAT Na obszarze Litwy ścierają się dwa czynniki klimatyczne: morze i kontynent. Powodują one szkodliwe dla wegetacji roślin gwałtowne zmiany temperatury. W zimie następują kolejno okresy silnych mro- 19 zów i nagłych odwilży. Śnieg wówczas topnieje, gleba odmarza. Nowa fala mrozów ścina lodem zalane wodą pola i powoduje zmarznięcie ozimin. Wiosną przymrozki, wywołane przez wiatry wschodnie, szerzą spustoszenie w kwitnących sadach i na polach. Na przełomie lata i jesieni długotrwałe ochłodzenia powodują, że rośliny motylkowe, jak groch, wyka, a czasem i zboża jare, nie dojrzewają. Spostrzegł to już Długosz, który donosił, że Litwini niekiedy “zmuszeni są zboża niedostałe w cieple osuszać". Średnia temperatura roczna na Litwie wynosi + 6° i jest nieco niższa niż w Polsce (około 7°). Zimą temperatura spada nawet do — 40" (do tyluż dochodzi wyjątkowo w Polsce), a latem osiąga +33°, w Polsce +40°. Pokrywa śnieżna trzyma się na ziemiach litewskich przeciętnie 135 dni w roku, w Polsce prócz gór 80—90 dni. Okres wegetacyjny wynosi 169 dni na wybrzeżu, a 199-202 dni w Litwie środkowej, w Polsce 160—225 dni. Rozkład opadów jest dla Litwy niepomyślny. Rocznie spada na Litwę do 650 milimetrów opadów (Polska ma 450— 600, a w górach nawet do 1200 mm), co stanowi dużą dawkę wilgoci dla gleby i roślin. Jednakże w okresie wegetacyjnym roślin (kwiecień—maj) opadów jest mało, a w czasie zbiorów za dużo. Toteż żniwa, odbywane w końcu lipca i sierpniu, przypadają na najbardziej dżdżystą porę roku, przez co przynoszą gorsze plony. Największe opady mają miejsce na południu (do 800 mm), najmniejsze na Żmudzi (do 576 mm), która też posiada najlepsze warunki dla rolnictwa. BOGACTWA NATURALNE Litwa nie obfituje w bogactwa naturalne. Nie znaleziono we wnętrzu jej ziemi nie tylko szlachetnych kruszców (które posiadała np. średniowieczna Polska), ale nawet soli, węgla, siarki, rud metali czy ropy naftowej *. Jedyne bogactwo Litwy to torfy, wapienie zdatne do wypalania wapna, gliny i iły nadające się do wyrobu naczyń, piaski zdatne do produkcji szkła oraz źródła mineralne o właściwościach leczniczych