Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.

 

Abba – Mazi, właśc.: Abba Mari ben Mose – badacz Talmudu, przeciwnik nauki świeckiej dla Żydów i wskutek tego wróg Majmonidesa; żył na przełomie XIII i XIV wieku. Abrabanel – jedna z najstarszych i najznakomitszych rodzin żydowskich w Hiszpanii na przełomie XV i XVI wieku. Położyła wielkie zasługi dla sprawy żydowskiej w okresie prześladowania Żydów w Hiszpanii i we Włoszech. Abraham – patriarcha biblijny osiadły w Kanaanie; z jego rodu miał powstać naród żydowski. Abulafia Todros ben Josef ben Todros I (1234-1298) – słynny lekarz, a poza tym badacz i komentator religijnych pism żydowskich, autor dzieła Oscar hakawod (Skarbiec sławy). * A ferszołtener, właśc.: a farszołtener (j. żyd.) – przeklęty. Akiba ben Josef – zwany rabbi Akiba (50-135), jeden z autorów Miszny (zob.), którą po raz pierwszy spisał. Przytoczone przez Orzeszkową fakty z jego życia są zgodne z historią. * A kługer mensz (j. żyd.) – mądry człowiek. * A kługer mensz, erłycher mensz! (j. żyd.) – mądry człowiek, uczciwy człowiek! * Alejchem szolem, właśc.: alejchem szołem (j. żyd.) – wam pokój; odpowiedź na powitanie „szołem alejchem”, czyli „pokój wam”. * A lejdyk gejer (j. żyd.) – próżniak. * A lejdyk gejer! oreman! miszugener! (j. żyd.) – próżniak! nędzarz! wariat! Alte bobe, właśc.: ałte bobe – stara babunia, prababka. * A merder! ferszołtener! (j. żyd.) – rozbójnik! przeklęty! Amoraici (od herb.: mówca, wykładowca) – nauczyciele prawa w Babilonii i Palestynie w wieku II-V n.e., objaśniający Misznę i w pracy tej bardziej zależni od jej tekstu niż tanaici (zob.) Anachoreta – pustelnik. Apokaliptyczny – zagadkowy, tajemniczy, niezrozumiały, przypominający obrazy proroctw hebrajskich zwanych apokalipsami, czyli objawieniami. Arka Przymierza – skrzynia, w której przechowywano tablice dziesięciu przykazań otrzymane na górze Synaj; później – Święta Szafa wbudowana we wschodnią ścianę każdej bóżnicy, w niej przechowuje się rodały, czyli zwoje Tory. Asur – nazwa jednego z czterech (obok Dan, Gad, Neftali) legendarnych pokoleń (rodów) izraelskich, które nie powróciły z niewoli babilońskiej i w tajemniczy sposób zaginęły. * A szlechter, dummer, ferszołtener bube! A lejdyk geneh, szganet! (j. żyd.) – Zły, głupi, przeklęty chłopiec! Próżniak! * A szlechter mensz (j. żyd.) – zły człowiek. Asbe! asybe! dajge!, właśc.: A sybe! a sybe! dajge! (j. żyd.) – przyczyna! przyczyna! zmartwienie! * oznacza wyrazy wyjaśnione przez Orzeszkową w tekście * Bâale – Tressim, właśc.: baale trisin (hebr.) – ludzie o wielkiej wiedzy, zdolni prowadzić dyskusje naukowe. Babilon, Babilonia – kraj położony nad rzekami Eufratem i Tygrysem, najstarszy, sięgający 4000 lat p.n.e. ośrodek cywilizacji i przez dłuższy okres jedna z największych potęg świata starożytnego. Babilońska niewola – okres dziejów żydowskich przypadający na wiek VI p.n.e., gdy po zniszczeniu Judei mieszkańców jej przesiedlono do Babilonii. Na obcej ziemi zachowali oni swe tradycje narodowe i religijne (zob. Jeremiasz). Barkobek, właśc.: Szymon Bar – Kochba (hebr.: Syn Gwiazdy) – wódz ostatniego powstania żydowskiego przeciw Rzymianom w II wieku n.e., za panowania cesarza Hadriana. Bat – Kohl, właśc.: Bat – Kol (hebr.: głos z nieba, echo) – według Talmudu głos z nieba mówiący przez proroków o Bogu i o ludzkich losach. Berachot (herb.: Błogosławieństwa) – nazwa jednego z rozdziałów Miszny. Beszt – (pełne imię: Izrael Baal – Szem – Tow, Które znaczy „Posiadacz Dobrego Imienia”) żyjący w XVIII wieku na Podolu twórca chasydyzmu (zob.) Bet – ha – kahoł lub bet – kahoł, właści.: bet – ha – kahał lubbet – kahał (hebr.: bet – dom, kahał – gmina) – izba posiedzeń zarządu gminy żydowskiej. Bet – ha – midrasz lub bet – midrasz (hebr.: bet – dom, midrasz – badanie, wykład) – tzw. „szkoła”, tj. dom zebrań poświęconych czytaniu i objaśnianiu pism religijnych; także: bóżnica. * Bobe, elte bobe, właśc.: bobe, alte bobe (j. żyd.) – babka, prababka. Butrymowicz Mateusz (1745-1814) – poseł na Sejm Czteroletni. Świadomy wielkiej roli żydów w ówczesnym życiu gospodarczym Polski, wydał w roku 1789 broszurę pt. Sposób uformowania Żydów polskich w pożytecznych krajowi obywatelów. Proponuje w niej włączenie ludności żydowskiej w obręb polskiego życia zbiorowego przez zatrudnienie jej na roli, w rzemiośle i handlu, i przez zniesienie różnic obrzędowych, bez naruszenia jednak istoty ich religii. W tym duchu przemawiał na Sejmie Wielkim, wręczył królowi projekt pt. Reforma Żydów, a w roku następnym został członkiem deputacji mającej rozpatrywać sprawę żydowską. Cadyk (hebr.: sprawiedliwy) – przywódca religijny wśród chasydów, uchodzący za „cudotwórcę” i pośrednika między Bogiem i światem. Chacham (hebr.) – mędrzec, uczony w Piśmie. * Chajet (j. żyd.) – krawiec. Chajrym (hebr.: cherem) – klątwa rzucona przez rabina na współwyznawców za wykroczenia religijne. Chasydyzm (hebr