Bernarda: Od biologii do etyki...

Nowe hory- zonty wiedzy, nowe obowi�zki cz�owieka. sSS rirsS W yB mm H ? Rozdzia� 6. Etyczne problemy psychologii (II) � n^- ,, mi�dzy kodeksem etycznym �**!*��- a praktyk� spo�eczn� 1. Wprowadzenie W poprzednim rozdziale rozwa�ana by�a � z etycznego punktu widzenia � dzia- �alno�� psychologa wyst�puj�cego w roli (a) osoby prowadz�cej badanie empiry- czne oraz (b) osoby upowszechniaj�cej rezultaty tego badania (w formie artyku�u lub innej publikacji, lub te� w formie referatu wyg�oszonego na konferencji nauko- wej). Problemy etyczne, kt�re badacz powinien odpowiednio rozwi�za�, ��cz� si� z charakterem badania psychologicznego, przyjmuj�cego � jak wiemy � form� spo�ecznej interakcji. Dlatego te� owe kluczowe problemy etyczne dotyczy�y spo- sobu, w jaki badacz (psycholog!) traktuje osob� badan� � utajnianie przed ni� prawdziwego celu badania (ok�amywanie os�b badanych), nara�anie jej na cierpie- nie, wstyd, l�k (og�lniej, na przebywanie w sytuacji dyskomfortu fizycznego i psy- chicznego). Odr�bnym zagadnieniem by�o �pos�ugiwanie si�", w charakterze os�b badanych, osobami, kt�re s� w jakim� stopniu uzale�nione od badacza (np. studenci od profesora prowadz�cego badanie empiryczne i jednocze�nie prowadz�cego dla tych samych os�b wyk�ad zako�czony egzaminem). Z kolei rozpatruj�c dzia�alno�� badacza og�aszaj�cego wyniki swoich bada�, poddaj�cego je intersubiektywnej kon- troli, zwr�cili�my uwag� na tak istotne z etycznego punktu widzenia zagadnienia, jak: ukrywanie przez badacza niedoskona�o�ci warsztatowych, przejawianie przez niego tendencji do nadmiernego poszerzania zakresu wnioskowania z pozyskanych danych empirycznych (problem trafno�ci zewn�trznej badania), nastawienie na po- szukiwanie (niekiedy za wszelk� cen�!) danych potwierdzaj�cych hipotez� robocz�. Przedyskutowali�my tak�e problem takiego informowania o szczeg�ach warsztato- wych, aby mo�liwe by�o przeprowadzenie (przez zainteresowanych cz�onk�w spo- �eczno�ci badaczy) replikacji badania zrealizowanego przez badacza. O ile nasza uwaga w rodziale 5. skupiona by�a na tym wszystkim, co dzieje si� mi�dzy badaczem z jednej strony, a osobami badanymi i innymi badaczami z drugiej, o tyle tutaj skupimy si� na analizie etycznego kontekstu dzia�alno�ci ba- dacza poza jego grup� zawodow� � w kontakcie z instytucjami praktyki spo�ecz- nej. To, co nas b�dzie interesowa�o szczeg�lnie, to: (a) wykorzystywanie wiedzy 154 psychologicznej na u�ytek praktyki spo�ecznej, poprawianie efektywno�ci jej fun- kcjonowania oraz (b) wyst�powanie badacza-psychologa w roli nauczyciela (pra- cownika uniwersytetu), kt�ry przekazuje naukow� wiedz� psychologiczn� studen- tom psychologii, a tak�e w roli mistrza formuj�cego m�odych badaczy. Odr�bnym zagadnieniem, wzbudzaj�cym sporo emocji, jest pos�ugiwanie si� w celach diagno- stycznych specyficznymi dla psychologii narz�dziami, jakimi s� testy psychologi- czne; dlatego te� w pkt. 4. spr�buj� odpowiedzie� na kilka wa�nych, z etycznego punktu widzenia, pyta� z tym zwi�zanych. 2. Rezultat badawczy jako podstawa praktycznego dzia�ania Wr��my do rys. 5.1., na kt�rym ukazane zosta�y relacje, w jakie psycholog wcho- dzi prowadz�c dzia�alno�� badawcz� sensu proprio, nauczycielsk�, ekspertaln� i � wreszcie � podejmuj�c rol� zawodow� psychologa-praktyka. W tym punkcie b�- dzie nas szczeg�lnie interesowa�a relacja c, z reprezentantami sfery praktyki spo- �ecznej, kt�rzy oczekuj� od psychologii, �e rozwi��e ona problemy efektywnego funkcjonowania tej sfery. Oczekuje si� tedy od psychologa, �e ten, wykorzystuj�c swoje kompetencje naukowe, opracuje �recept�" na skuteczne dzia�anie. Wyst�pi�- by zatem psycholog w roli s�u�ebnej wzgl�dem sfery praktyki spo�ecznej � tak jak to zreszt� pokazuje schemat obiegu informacji mi�dzy obiema sferami: sfer� praktyki badawczej i sfer� praktyki spo�ecznej (por. rozdz. 2., rys. 2.1.). Chcia�bym jednak wyra�nie zaznaczy�, �e nie nale�y owej, tu metaforycznie uj�tej, �s�u�eb- no�ci" pojmowa� zbyt dos�ownie. Psycholog � i o tym b�dzie ni�ej mowa � nie powinien uczestniczy� w nadu�ywaniu wiedzy psychologicznej do cel�w narusza- j�cych godno�� cz�owieka. Nie powinien te�, post factum, autorytetem nauki (tu: psychologii) uwiarygodnia� w�tpliwych etycznie dzia�a� jakiej� instytucji ze sfery praktyki spo�ecznej. Przytocz� teraz wybrane fragmenty DON (Rozdzia� 6. Pracownik nauki jako ekspert) dotycz�ce tej sfery dzia�alno�ci psychologa. W KEZP nie znalaz�em zasad wprost reguluj�cych ten zakres aktywno�ci zawodowej psychologa. DON (pkt. 6.3): �Pracownik nauki opracowuje ka�d� ekspertyz� rzetelnie i odpowiedzialnie, w oparciu o aktualny stan wiedzy naukowej i pe�ne rozpoznanie istotnych fakt�w i okoliczno�ci"; pkt. 6