Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Ludzie dzisiejsi nie s� wi�ksi, ni� byli kiedykolwiek dawniej. Szczeg�ln� r�wno�� mo�na zauwa�y� mi�dzy wielkimi lud�mi pierwszych i ostatnich wiek�w i ca�a wiedza, sztuka, religia i filozofia dziewi�tnastego wieku nie potrafi wychowa� ludzi wi�kszych ni� bohaterowie Plutarcha sprzed dwudziestu trzech czy czterech stuleci. Nie w czasie czyni ludzko�� post�py. Focjon, Sokrates, Anaksagoras, Diogenes to ludzie wielcy, ale nie pozostawiaj� po sobie klasy. Kto naprawd� do ich klasy nale�y, ten nie b�dzie nazwany ich imieniem, ale b�dzie sob� samym i w swojej kolei za�o�ycielem sekty. Sztuki i wynalazki ka�dego okresu s� tylko jego strojem zewn�trznym i nie daj� ludziom si�y. Szkody z ulepszonej maszynerii mog� zr�wnowa�y� dobro z niej p�yn�ce. Hudson i Bering dokonali tak wiele w swych ��dkach rybackich, �e zadziwili Parry�ego i Franklina, kt�rych wyekwipowanie wyczerpa�o wszystkie pomoce wiedzy i sztuki. Galileusz zwyk�� lornet� odkry� wspanialsz� seri� niebieskich zjawisk ni� ktokolwiek inny od jego czasu. Kolumb znalaz� nowy �wiat na statku nie maj�cym g�rnego pok�adu. Ciekawym jest patrze� na stale powtarzaj�ce si� zu�ycie i zanikanie �rodk�w i maszynerii, kt�re wprowadzono z rozg�osem wielkim przed kilku laty czy kilku wiekami. Wielki geniusz powraca do istotnego cz�owieka. Zaliczali�my ulepszenia w sztuce wojennej mi�dzy triumfy wiedzy, a jednak Napoleon zdoby� Europ� prostym biwakiem, kt�ry by� w swej tre�ci cofni�ciem si� do nagiego m�stwa, odci��aj�c go ze wszelkiej pomocy. Cesarz - m�wi Las Cases - uwa�a� za niemo�liwe stworzenie doskona�ej armii "bez usuni�cia naszej broni, magazyn�w, intendentur i tabor�w, a� do chwili, gdy na�laduj�c rzymski zwyczaj, �o�nierz dostawa� swoj� porcj� zbo�a, me�� j� w r�cznym m�ynku i wypieka� sobie sam chleb". Spo�ecze�stwo jest fal�. Fala porusza si� naprz�d, ale woda, kt�ra ni� jest, nie czyni tego. Ta sama cz�steczka nie wznosi si� z zag��bienia na szczyt. Jej jedno�� jest tylko zewn�trznym zjawiskiem. Jednostki, kt�re tworz� dzisiaj nar�d, umieraj� w nast�pnym roku i z nimi kona ich do�wiadczenie. I dlatego oparcie si� na w�asno�ci, zawieraj�ce w sobie oparcie si� na rz�dach, kt�re w�asno�� ochraniaj�, jest brakiem opierania si� na samym sobie. Ludzie tak d�ugo patrzyli na rzeczy poza nimi b�d�ce, �e doszli do szanowania religijnych, uczonych i obywatelskich instytucji jako os�on w�asno�ci, i gani� ataki na nie, poniewa� odczuwaj� je jako ataki na w�asno��. Mierz� wzajemny sw�j szacunek tym, co ka�dy posiada, a nie tym, czym ka�dy jest. Ale cz�owiek kulturalny zaczyna si� wstydzi� swej w�asno�ci z powodu nowego szacunku dla swej natury. Nienawidzi za� szczeg�lnie tego, co posiada, je�eli spostrze�e, �e jest to co� przypadkowego, przysz�o do� dziedzictwem, darem, zbrodni�; wtedy czuje, �e to nie jest posiadanie; nie nale�y to do niego, nie zapu�ci�o w nim korzeni i jedynie dlatego le�y w tym samym miejscu, i� nie zabiera go �adna rewolucja ani �aden rozb�jnik. Ale to, czym cz�owiek jest, nabywa z konieczno�ci, a to, co nabywa, jest w�asno�ci� �yw�, kt�ra nie czeka na skinienie w�adc�w t�umu, rewolucji, ognia, burzy czy bankructwa, ale ustawicznie odnawia si� z ka�dym oddechem cz�owieka. "Twoim dzia�em czyli posagiem �ycia" - powiedzia� kalif Ali - "jest szukanie samego siebie; dlatego osi�gnij spok�j szukaniem siebie". Nasza zale�no�� od tych obcych d�br prowadzi nas do niewolniczego szacunku dla liczb. Polityczne partie spotykaj� si� w licznych zgromadzeniach; im wi�ksze zebranie, im cz�ciej s�ycha� nowy ha�as zapowiedzi: Deputowani z Essex! Demokraci z New Hampshire! Whigowie z Maine! - tym silniejszy czuje si� m�ody patriota, silniejszy ni� przedtem o nowy tysi�c ramion i oczu. W podobny spos�b reformatorzy zwo�uj� zgromadzenie, g�osuj� i uchwalaj� w t�umie. O przyjaciele! Nie w ten spos�b B�g b�dzie raczy� wej�� i zamieszka� w nas, ale w spos�b wprost przeciwny! Tylko wtedy, kiedy cz�owiek odrzuci wszelk� pomoc obc� i stoi sam, widz�, �e jest silny i �e zwyci�y. Os�abia go ka�dy rekrut, przystaj�cy pod jego chor�giew. Czy� jeden cz�owiek nie jest lepszy od ca�ego miasta? Nie ��daj niczego od ludzi i w�r�d niesko�czonej przemiany ty, jedyny mocny filar, natychmiast oka�esz si� tym, kt�ry podtrzymuje ca�e swe otoczenie. Ten, kto wie, i� si�a jest wrodzona, �e jest s�aby, poniewa� szuka� dobra poza sob� i spostrzeg�szy to bez wahania cofa si� ku swej my�li, ten natychmiast zyskuje moc wyprostowania si� i stanie ze wzniesion� g�ow�, rozkazuje swym cz�onkom, dokonywa cud�w; tak w�a�nie, jak cz�owiek, kt�ry stoi na nogach, jest silniejszy od cz�owieka stoj�cego na g�owie. Tak odno� si� do wszystkiego, co si� nazywa Fortun�
