Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.

 

Był więc Wi- told zwolennikiem suwerenności Litwy, lecz zarazem doceniał wagę współdziałania z Polską. Bronił niepodległości Litwy przeciw Krzyża- kom i rozwijał ekspansję litewską na Ruś, bo z Rusi państwo i bojarzy litewscy czerpali ogromne dochody. Szczodrą ręką rozdawał bojarom dobra ziemskie, narzucając wolnym chłopom więzy feudalnej zależnoś- ci. Lecz w życiu jego były i ciemne strony: dwukrotnie przechodził na stronę Krzyżaków działając na szkodę Litwy. Nieraz jego polityka ze- wnętrzna graniczyła z awanturnictwem, za które Litwa płaciła wysoką cenę, jak w bitwie nad Worsklą czy w pełnej wahań i niekonsekwentnej postawie wobec Krzyżaków. Napisana pod koniec życia tego władcy Pochwała wielkiego księcia Witolda wysławia go pod niebiosa: „żyli z nim w zgodzie i wielkiej przy- jaźni i cesarz rzymski, i car turecki, i cesarz carogrodzki, królowie cze- ski i duński, a Władysław Jagiełło zawsze mu z pomocą spieszył; słu- chali go mistrzowie niemieccy [Krzyżacy] i hospodar mołdawski, i des- 84 pota bułgarski, wielki książę moskiewski, wielcy książęta twerscy, ria-zańscy, odojewscy, Nowogród Wielki i Psków; on ustanawiał chanów ordyńskich, a oni mu służyli". W ogóle „carowie i książęta w wielkiej lasce u niego byli, a inni służyli mu i cześć wielką i dary mnogie przynosili jemu nie tylko na wszystkie lata, ale na każdy dzień. I był wielki książę Witold silnym hospodarem i sławnym po wszystkich ziemiach i wielu carów i książąt służyło na dworze jego, a insi przyjeżdżając kłaniali mu się". W ten sposób zaczęto tworzyć wielką legendę Witoldową, która trwa do dziś. WOJNA DOMOWA MIĘDZY ŚWIDRYGIEŁŁĄ A ZYGMUNTEM KIEJSTUTOWICZEM Witold zmarł bez potomka męskiego i Wielkie Księstwo Litewskie wróciło w ręce Jagiełły. Za zgodą bojarów Jagiełło przekazał je swemu młodszemu bratu Świdrygielle. Decyzja ta wywołała burzę w Koronie, która na mocy unii horodelskiej czuła się uprawniona do współdecydowania o losach Litwy. W odpowiedzi na sprzeciwy polskie Świdrygiełło zawarł 19 VI 1431 przymierze z Krzyżakami. Polacy ruszyli wtedy zbrojnie na Wołyń, wypierając stamtąd załogi litewskie. Oparł się im jednak Łuck, wobec czego zawarli rozejm ze Świdrygiełłą i pragnęli go przejednać. Świdrygiełło nie okazał chęci do zgody, toteż kiedy doszły Polaków wieści o jego brataniu się z Krzyżakami, których zapewniał, że „nic na świecie nie może nas z wami poróżnić", zdecydowali się usunąć go z tronu. Jednocześnie w samej Litwie zawiązał się spisek bojarów przeciwko Świdrygielle. Litwini mogli mu darować jego prokrzyża-cką politykę, ale nie mogli ścierpieć tego, żeby wielki książę otaczał się Rusinami i powierzał im ważniejsze urzędy i grody; nigdy dotąd nie bywało, ażeby bojarzy Litwini, czynnik panujący, mieli dzielić władzę i dochody z upośledzonymi dotąd pod względem politycznym Rusinami. W ten sposób stawał Świdrygiełło w sprzeczności z klasowymi dążeniami bojarów, którzy w większości jeszcze nie dojrzeli do zrozumienia konieczności dopuszczenia do rządów państwem (w celu wzmocnienia państwa) bojarów ruskich. W porozumieniu z Polakami spiskowcy w nocy z 31 VIII na 1 IX 1432 r. dokonali zamachu na Świdrygiełłę, który w ostatniej chwili zdołał ujść z ich rąk. Wielkim księciem litewskim został okrzyknięty Zygmunt Kiejstutowicz, brat Witolda. Świdrygiełło utrzymał się wprawdzie na Rusi, ale stracił poparcie Jagiełły, który uznał dokonany przewrót i wyniesienie Zygmunta. Zygmunt Kiejstutowicz 15 X 1432 r. w Grodnie wystawił akt potwierdzający wcielenie Litwy do Polski, co zapewniło mu poparcie Polaków. Świdrygiełło, pobity 9 XII 1432 r. pod Oszmianą, zbyt późno usiłował przeciągnąć na swoją stronę Polaków. Kiedy Zygmunt odnowił zapisy „złączenia i poddania" Litwy Koronie w Grodnie 27 II 1434 r. i kiedy zmarł 1 VI 1434 r. wielki król Jagiełło, życzliwy Świdrygielle, stało się jasne, że panowie polscy doprowadzą do upadku Świdrygiełły. Na Za- 85 . "»..—N \Ziemia -^ >ŁW»