cit...

, s. 188-205. 146 27 28 29 30 31 32 33 Por. J. Topolslti: Rozumienie..., op.cit., rozdz. VIH, t. 161-187. J. Topolski: Teoria wiedzy..., op.cit., £ 420-421. S. Ossowski: O strukturze spo³ecznej. Warszawa 1982, £ 89. L. Jaœkiewicz: Car i ziemstwa na prze³omie XIX i XX wieku. Warszawa 1979, ". 53-54, 58, 70. Ibidem, s. 58. Ibidem, ". 75. M. Bloch: Pochwa³a historii. Warszawa 1962, ³. 62; por. te¿ G. Barraclough: Wstêp do wspó³czesnej. Warszawa 1971, ". 27. 34 G. Barraclough: op.cit., s. 153. J. Topolski: Teoria wiedzy..., op.cit., s. 191. Zob. P. Grudziñski: Uczeni i barbarzyñcy. Polityka nuklearna Stanów Zjednoczonych I93i Warszawa 1987. H.G. von Wright: Fjplanauon and Understanding. Ithaca-New York, s. 83-131, oraz in Tbpolskiego: Teoria wiedzy..., op.cit., *. 394. H £owmiañski: Pocz¹tki Polski. T. III, Warszawa 1967, s. 12, 223. 39 O relacji korespondencji uogólniaj¹cej i istotnie koryguj¹cej patrz: J. Kmita Z prób epistomologii historycznej. Warszawa 1980, s. 37-41, 54-63. Pojêcia te stosujemy w sprecyzowaniu J. Topól: Teoria wiedzy..., op.cit., s. 40-43. ROZDZIA£ V Wyjaœnianie modelowe w analizie politologicznej, na przyk³adzie teoriopolitycznej interpretacji ³agodnej agonii realnego socjalizmu 5.1. Teoretyczna charakterystyka eksplanandum: co siê wydarzy³o w roku i Polsce? Rola wyjaœniania modelowego w analizie politologicznej wi¹¿e siê perspektyw¹ czasow¹. W sytuacji braku niezbêdnego dystansu poznawc aksjologicznego oraz w sytuacji braków w stanie badañ analitycznych - pn IYudnoœci uzyskania w obecnej chwili adekwatnego obrazu omawianego odcinka politycznych Polski s¹ dwojakiego rodzaju. Pierwsze nie zale¿¹ - w danej chwili - acza. Nie zna on bowiem ca³ej, niezbêdnej faktograficznej wiedzy, potrzebnej do (np. wp³ywu ZSRR na uk³ad si³ miêdzy reformatorami a konserwatystami w w pierwszej po³owie lat osiemdziesi¹tych). Nie zna tym bardziej poœrednich v wydarzeñ minionej dekady, których znajomoœæ jest konieczna dla naukowej ego okresu. Drugi rodzaj trudnoœci powstaje poniek¹d na ¿yczenie badacza, gdy¿ od niego *ybór struktury konceptualizacyjnej badania, wybór strategii wyjaœniania. Kryzys ego w Polsce systemu rz¹dów - i walka o jego zmianê - jest ujmowana w ie kilku schematów interpretacyjnych, czy koncepcji teoretycznych. Niektóre z aj¹ status teorii œredniego rzêdu. Do najczêœciej stosowanych konceptualizacji schemat w³adzy totalitarnej, teoria legitymizacji w³adzy, jêzyk i hipotezy teorii ³ñ zbiorowych (ruchów spo³ecznych) oraz teoria spo³eczeñstwa obywatelskiego ^uj¹cego siê spod wp³ywów autorytarnego pañstwa).4 Ka¿da z tych cz¹stkowych pisuje rolê jednego z czynników upadku aucien rægime'u, samodzielnie- jednak nie iæ ca³oœciowego obrazu omawianego procesu.5 150 W rezultacie nak³adania siê omawianych trudnoœci powstaj¹ wyjaœnienia oba s³aboœciami; z tego powodu mog¹ byæ one tylko wstêpnym krokiem na drod wyjaœnieñ ostatecznych, uzasadnionych. Interpretacjom upadku autorytarnego socj wysuwanym obecnie brakuje przede wszystkim hierarchizacji czynników wyjaœnia Wymienia siê je obok siebie, luzem, bez wskazania mocy eksplanacyjnej (tj. podaj traktuje siê je jako warunki wystarczaj¹ce, konieczne w danej sytuacji; sprzyjaj¹c Nie wiemy czêsto, który z czynników traktuje siê jako g³ówny, a który jako uboczny oddzia³a³ bezpoœrednio, a który wraz z innymi sk³ada³ siê na t³o przycs wyjaœnianego faktu. W szczególnoœci chodzi o bli¿sze okreœlenie roli cz ekonomicznego - w porównaniu z politycznym oraz roli uwarunkowañ zewnêt (miêdzynarodowych). Inn¹ s³aboœci¹ obiegowych ujêæ omawianego tutaj procesu jest ich wz jednostronnoœæ. Dominuje w nich bowiem warstwa wydarzeniowa: dramatyczne wybory i posuniêcia protagonistów sceny politycznej oraz przyœwiecaj¹ce im moc Wiemy wówczas jak zrealizowa³a siê dana alternatywa rozwojowa, nie wiemy dlaczego. Nie wiemy, gdy¿ poza zasiêgiem analizy pozostaj¹ ró¿ne formy determ swoiœcie spo³ecznego. A wiêc zale¿noœci pomiêdzy (obiektywnymi) warunkami dzia mo¿liwoœci¹ jego podjêcia, wykonania, przebiegu i wyst¹pieniu - przynajmniej nie! wo-programowych staje siê dramatem. Jego rozstrzygniêcie zale¿y nie tylko od nia³ej sytuacji historycznej, ale równie¿ od ich aktywnoœci, wiedzy i woli dzia³ania. Zadaniem badawczym jest tu pokazanie jak z kilku mo¿liwych alternatyw rojowych realizuje siê jedna i dlaczego. OdpowiedŸ na to eksplanacyjne pytanie vala powi¹zaæ opisow¹ wiedzê o roli poszczególnych dzia³añ (jednostkowych i rowych) oraz ich uwarunkowañ w spójny system - system wyjaœniaj¹cy. Wówczas eza daje nam nie tylko ca³oœciowy, ale i spójny obraz wyjaœnianego procesu. Drog¹ do i celu jest wyjaœnianie integralne ³¹cz¹ce rekonstrukcjê struktur motywacyjnych aœnianie racjonalne) z opisem relacji przyczynowej (ró¿nych form determinizmu iœcie spo³ecznego). Zadanie badawcze staje siê trudniejsze kiedy mamy do czynienia z em z³o¿onym, bêd¹cym globalnym rezultatem ró¿nokierunkowych dzia³añ tycznych. Takim faktem jest przewrót demokratyczny w Polsce. W takiej sytuacji 'chodzi siê zadowoliæ - przynajmniej na tym etapie badañ - jedynie modelem iœnianego procesu. A wiêc jego uproszczonym, hipotetycznym obrazem. Model idstawia podstawowe przyczyny oraz okreœla wstêpnie "si³ê" ich oddzia³ywania, moc 3lanacyjn¹. 152 Najogólniejszy schemat pracy syntetyzuj¹cej - w ujêciu Jerzego Topolskiego' nastêpuj¹cy: teoria -> selekcja warstwy faktograficznej -> wyjaœnienie warstwy faktografie odwo³aniem do teorii) -> narracja wyjaœniaj¹ca Jednak praca badawcza straci³aby swój twórczy charakter gdyby teorie w n spo³ecznych nie by³y tym, czym s¹, tj.: szkicowym, funkcjonuj¹cym "milcz¹co", usystematyzowanym zbiorem twierdzeñ ogólnych. Wymagaj¹ one konkretyzacji ka¿dorazowym zastosowaniem w praktyce badawczej. W konstrukcji syntezy procesu detotaiitaryzacji w Polsce pos³ugujemy siê oj modelem rzeczywistoœci spo³eczno-historycznej. Nawi¹zuje on do aktywis interpretacji procesu dziejowego, dokonanej przez J. Topolskiego.7 W model rzeczywistoœæ spo³eczna stanowi zhierarchizowan¹ strukturê, w której splotem cent s¹ stosunki produkcji (szerzej: struktura ekonomiczna). Analiza tych stosunkó kluczem - w sensie warunków koniecznych - do poznania procesów ; spo³eczeñstwa globalnego, w tym jego antygenezy. Zgodnie z tym modelem oœ syntezy stanowi¹ narastaj¹ce skutki poi strukturalnego kryzysu polskiej gospodarki (hipoteza pata politycznego). Wysuwam prawda ró¿ne koncepcie spo³eczeñstwa socjalistycznego, np. tzw. teoria n osowywania stosunków ekonomicznych (bez zmiany ich istoty) do wymagañ rozwoju wytwórczych