Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
G. Ostrogorski, Sinajska ikona sv. Jovana Vladimira, Glasnik Skopskog nauènog društva, 14, 1934, reed. w: tego¿, Sabrana dela, t. 4: Vizantija i Sloveni, Beograd 1970, s. 159-169. 30 Zob. na przyk³ad D. Dragojloviæ, Dukljanski knez Vladimir i albanski Novatiani, Istorijski zapisi, 28 (48), 1975, nr 1 (32), s. 93 -104. Inne prace tego¿ autora zob. J. Leœny, ¯ywot Jana W³odzimierza, s. 302. 31 Por. J. Grzegorzewski, Grób Warneñczyka, Rozprawy Akademii Umiejêtnoœci, Wydzia³ Filologiczny, Serya II, t. 20, Kraków 1902 (Ogólnego zbioru t. 35), s. 223 - 224 i n., 276. Znamienne jest przy tym — na co zwraca uwagê autor — ¿e w legendach po³udniowos³owiañskich W³adys³aw Warneñczyk wystêpuje pod imieniem Janko. chetypowi ¯ywota W³adymira, mo¿na uznaæ obecnie jedynie tê, jak¹ przedstawia XXXVI rozdzia³ Latopisu w obu rêkopisach ³aciñskich i w red. O. ¯ywot ten stanowi — obok samego Latopisu — jedyn¹, jak dot¹d, pewniejsz¹ przes³ankê wykszta³cenia siê rodzimej literatury serbskiej jeszcze przed wykszta³ceniem siê na pocz¹tku XIII w. biografistyki starocerkiewno- s³owiañskiej serbskiej redakcji. Sporo szczegó³ów, jakie Latopis zaprezentowa³ w pocz¹tkowych rozdzia³ach (znajomoœæ pewnych realiów w³oskich, inwazje Gotów i Protobu³garów), wskazuje na wykorzystanie przez autora jakichœ dzie³ zwi¹zanych z tymi wydarzeniami, choæ trudno wskazaæ na znajomoœæ przezeñ konkretnych Ÿróde³. Autor Latopisu nie przepisywa³ bowiem ich dos³ownie, lecz zmienia³ i podporz¹dkowywa³ w³asnemu tendencyjnemu celowi, którym by³o przede wszystkim wykazanie odleg³ych tradycji barskiej prowincji koœcielnej. Znajomoœæ pewnych realiów w³oskich by³a mo¿liwa dziêki ¿ywym w ca³ym œredniowieczu kontaktom Dalmacji z W³ochami. W 1123 r. przebywa³ m.in. na Monte Cassino niejaki Sabin z Dalmacji, wówczas równie¿ dociera³y do Dalmacji jakieœ dzie³a rêkopiœmienne32. Autor nie musia³ wiêc koniecznie udawaæ siê do W³och, a móg³ równie dobrze zapoznaæ siê z odpowiednimi Ÿród³ami na miejscu, w którymœ z oœrodków klasztornych Dalmacji. Tutaj równie¿ móg³ siê zetkn¹æ z jakimœ piœmiennictwem dotycz¹cym dzia³alnoœci Konstantyna i Metodego. Nie wiadomo jednak, czy by³ to ciesz¹cy siê du¿¹ poczytnoœci¹ ,,¯ywot Konstantyna", czy jakieœ inne Ÿród³o 32 S. Stanojeviæ, O prvim glavama Dukljanskog Letopisa, Glas, 126 (69), 1927, s. 101; Mošin, s. 28 i n. Próby L. E. Havlika (Dukljanská kronika a Dalmatská legenda, Praha 1976) doszukiwania siê w pocz¹tkowych rozdzia³ach Latopisu, zw³aszcza w roz. IX, jakiejœ legendy dalmatyñskiej, opartej na tradycjach licznych Ÿróde³ IX w. z krêgu cyrylometodiañskiego, spotka³y siê z krytyk¹. Zob. P. Devos, „Légende italique" et „Légende dalmate" concernant S. Constantin-Cyrille, Analecta Bollandiana, 95, 1977, s. 133 -143. powsta³e w œrodowisku rzymskim po jego œmierci w 869 r. lub nieco póŸniej w Dalmacji, gdzie od X w. rozwija³y siê œrodowiska ho³duj¹ce liturgii s³owiañskiej w obrêbie tutejszego Koœcio³a katolickiego. Pominiêcie osoby Metodego, który by³ obiektem ostrej krytyki w Koœciele dalmatyñskim, œwiadczy o znajomoœci przez autora realiów koœcielnych tego krêgu i granic tolerancji ze strony jego prze³o¿onych. Jest wysoce prawdopodobne, ¿e zna³ on nawet akta synodów splickich (925 i 928 r.), które pos³u¿y³y mu za inspiracjê przy opisie wiecu na równinie Dalma (rozdz. IX). Na tak¹ mo¿liwoœæ wskazuje zbie¿noœæ pewnych w¹tków, jak przybycie na wiec legatów wyposa¿onych w listy papieskie (w Latopisie dodatkowo równie¿ przedstawicieli z Konstantynopola), inspiracyjna rola osoby panuj¹cego (w Latopisie Œwiêtope³ka, w aktach splickich króla chorwackiego Tomis³awa i ks. Zachlumia Micha³a Wyszewicza), restaurowanie dawnych biskupstw i koœcio³ów, ustalanie granic itd.33 Zbie¿noœci te na tyle ju¿ musia³y uderzyæ interpolatora rkp. W Latopisu, ¿e uzupe³ni³ on jego treœæ w tym miejscu, wpisuj¹c imiona legatów papie¿a Jana X, biskupów Jana z Ankony i Leona z Palestry, uczestników drugiego synodu splickiego. Na bli¿ej nie znanych dziœ równie¿ Ÿród³ach opar³ autor Latopisu sw¹ relacjê o Protobu³garach (rozdz. V). Prawid³owa, stara nazwa najwy¿szego dostoj- 33 Postanowienia dwóch pierwszych synodów splickich (efektem pierwszego z nich by³o utworzenie metropolii splickiej) znane s¹ dzisiaj wy³¹cznie z tekstów interpolowanych (nie bez licznych b³êdów) w pocz¹tkach XVI w. do kroniki Tomasza Archidiakona splickiego. Por. N. Klaiæ, Historia Salonitana Maior, Beograd 1967, s. 36 - 37, treœæ postanowieñ: ibidem, s. 94 - 106. W przeciwieñstwie do dawnej historiografii, wspó³czesna sk³onna jest je uwa¿aæ za dokumenty wiarygodne, por. A. J. Soldo, Die Historiographie der spliter Konzile im X. und XI. Jh., [w:] Vita religiosa, s. 21 i n. nika protobu³garskiego „kagan", koresponduj¹ca z informacj¹ o podporz¹dkowanych mu ksi¹¿êtach, sprawuj¹cych w³adzê administracyjno-s¹downicz¹, a tak¿e szczegó³y topograficzne (choæ mocno zniekszta³cone) dotycz¹ce zajêcia w trakcie inwazji Protobu³garów Sylloduxii i Macedonii, wreszcie etymologia Bu³garów, wywodzona od wielkiej rzeki Wo³gi, dowodzi, ¿e wszystko to nie mog³o siê zrodziæ w umyœle autora z Baru. Musia³ on wykorzystaæ jakieœ Ÿród³o zawieraj¹ce wspomniane szczegó³y34. Niekoniecznie musia³y to byæ jakieœ tradycje piœmiennicze z krêgu bu³garskiego, a równie dobrze zachodnie, które poœwiêca³y Bu³garom sporo uwagi. Musia³a to byæ niew¹tpliwie relacja doœæ póŸna, w której zatar³y siê ju¿ w pamiêci szczegó³y najwczeœniejszych faz podboju Ba³kanów i gdy chrzeœcijañstwo zatar³o równie¿ obraz pogañskich wierzeñ obu narodów, na jakiej Ÿród³o to tworzy podstawê wspólnoty protobu³garsko-s³owiañskiej. Silne akcentowanie wspólnoty jêzykowej i pogañskich obyczajów wskazuje na g³êboki dystans chronologiczny autora tego Ÿród³a do rzeczywistych wydarzeñ sprzed IX w. Z tego samego zapewne te¿ Ÿród³a musia³ autor Latopisu zaczerpn¹æ informacjê o ochrzczeniu przez Konstantyna- Cyryla (roz. IX) ca³ego narodu bu³garskiego (totam gentem Bulgarinorum), jak i o œmierci bu³garskiego cara Piotra (roz. XXX) oraz doœæ istotny szczegó³ o sto³ecznym charakterze, za jego czasów, Wielkiego Pres³awia. Zamyka to wszystko informacja o Samuelu, o którym autor Latopisu wyra¿a siê „quidam Samuel", pisz¹c dalej, ¿e nakaza³ siê tytu³owaæ imperatorem, wspomina wojny, jakie toczy³ 34 Novakoviæ, Prvi osnovi, s. 130; Mošin, s. 45, p. 30; Banaševiæ, s. 75; S. Antoljak, Izvori za historiju naroda Jugoslavije, srednji vijek, Zadar 1978, s. 63, 66. Wszyscy oni wskazywali na znajomoœæ przez autora Latopisu jakichœ Ÿróde³ dotycz¹cych Protobu³garów i Bu³garów. Zob