Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Swoje obserwacje powinien nagrywać na taśmę magnetofonową. Dział VI. Funkcjonowanie człowieka i zwierząt Realizację tego działu, zwłaszcza przy tematach dotyczących odżywiania, i funkcji narządów wewnętrznych. można powiązać z edukacją prozdrowotną. Szczególny akcent należy położyć na budowę narządów zmysłu i ich rolę w poznawaniu świata. Będzie to dla dziecka z dysfunkcją analizatora wzrokowego przyczynkiem do lepszego poznania samego siebie, a innym uczniom przybliży tematykę zaburzeń funkcjonowania niektórych zmysłów. Zrozumieją przez to lepiej trudności na jakie napotyka w szkole sprawny inaczej kolega. Szczegóły anatomiczne należy demonstrować na modelach, okazach rysunkach powiększonych czy wypukłych. Przy omawianiu funkcji narządów dobre efekty przynosi samoobserwacja. Na pewno istotnie poszerzy wiedzę ucznia poznanie pod kierunkiem nauczyciela paru żywych zwierząt. Na dwa ostatnie działy zwracamy szczególną uwagę, że względu możliwość dalszego kształcenia. Zazwyczaj przy realizacji tematów występują trudności z zapamiętaniem nowych pojęć. Cierpliwie trzeba powtarzać materiał i zadawać dużo zadań domowych z zastosowaniem nowych pojęć. Dział VII. Genetyka Jest to dział teoretyczny dla wszystkich uczniów. Dobór metod zależy od nauczyciela, jednak z równoczesnym zastosowaniem schematów i rysunków dostosowanych dla ucznia z dysfunkcją wzroku. Należy odwoływać się też do najnowszych odkryć w tej dziedzinie wiedzy. Tak jak dla widzących lepiej przyswajane są nowe treści jeżeli wiążą się z doświadczeniami nabytymi w czasie pozaszkolnym. Tematy związane z genetyką często goszczą w mediach i to można wykorzystać. Śledzenie wiadomości dodatkowo mobilizuje uczniów. Dział VIII. Ewolucja Realizacja tematów dotyczących ewolucji jest trudna gdyż opiera się na wiadomościach bardzo dalekich od życia codziennego. Mało jest też pomocy przydatnych do realizacji tej dziedziny. Polecić jedynie można filmy (np. Cudowna Planeta cz. II, lub wędrówki z dinozaurami). Istnieją również modele form przejściowych (archeopteryks), czy żywych skamielin (trzonopłetwe), które można demonstrować i porównywać dotykowo z przedstawicielami sąsiednich gromad. Dział IX. Biotechnologia Tutaj, jak w przypadku genetyki należy odwoływać się do wszelkich wiadomości podawanych w mediach. Przy pracy z dzieckiem słabo widzącym lub niewidomym należy skupić się na konkretnych korzyściach wynikających z manipulowania genami (produkcja insuliny człowieka przez bakterie, terapia w niektórych chorobach, wczesna rozpoznawanie niektórych chorób, poznanie genotypu człowieka itp.) oraz na zagrożeniach (klonowanie, zbyt dokładne poznanie organizmu i jego możliwości, przyczyną manipulacji przy zatrudnieniu, ubezpieczeniach itp.). 1.4. Uwagi końcowe Nauczyciel przystępując do pracy w dziedzinie przedmiotów biologicznych z uczniem z dysfunkcją analizatora wzrokowego po raz pierwszy, nie będzie miał łatwego zadania. Jednak możliwość konfrontacji własnego obrazu przyrody ze spojrzeniem zbudowanym na bazie innych zmysłów, może uzupełnić wiedzę nauczyciela. Może dać mu wiele satysfakcji z obserwowania postępów dziecka z ograniczonymi możliwościami wzrokowymi w przyswajaniu materiału i rozumieniu praw biologii. Bibliografia 1. Affolter F.: Spostrzeganie, rzeczywistość, język. WSiP, Warszawa 1997. 2. Bobeła M., Olszewska A.: Przyroda w dotyku. Program i dydaktyka ekologii oraz ochrony i kształtowania środowiska w szkole ponadpodstawowej dla niewidomych. Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa 1998. 3. Dziennik Ustaw Nr 17, poz. 215 z 2000 r. 4. Grzegorek J.: Program nauczania BIOLOGIA XXI. WSiP, Warszawa 1999. 5. Grzyb E., Łośko E., Połomska M., Urbańska H.: Poradnik dla nauczycieli i rodziców dzieci z dysfunkcją wzroku. Drukpress, Kraków 1998. 6. Informator o egzaminie gimnazjalnym w 2002 r. dla uczniów słabo widzących. CKE, Warszawa 2000. (przyp. wł. dla uczniów niewidomych zadania są identyczne). 7. Klimasiński K.: Badania nad osobowością niewidomych, "Przegląd Tyflologiczny" 1995, nr 1-2. 8. Notatki własne z ćwiczeń PUBLIC RELATIONS, wg badań amerykańskich, podane przez J. Flisa. 9. Pielecki A., Skrzetuska E.: Nauczanie niedowidzących w klasach 4 - 8 WSiP. Warszawa 1991. 10. Pietrulewicz B.: Rozwój rozumowania przez analogię u dzieci niewidomych w wieku szkolnym. Ossolineum Wrocław, Warszawa 1983. 11. Pilecka Wł., Zachara B.: Psychologiczne problemy rehabilitacji słabo widzących, "Przegląd Tyflologiczny" 1982, nr 1-2. 12. Przewodnik dla nauczyciela BIOLOGIA XXI pod red. A. Jerzmanowskiego. WSiP, Warszawa 1999. 13. Riabinin S., Olearnik M., Riabinin D.: Szkolne wycieczki przyrodnicze dla niewidomych. WSiP, Warszawa 1983. 14. Szuman W.: O dostępności rysunku dla niewidomych. PZWS, Warszawa 1967. 15. Uwagi o realizacji programów powszechnej szkoły podstawowej w szkole dla niewidomych, klasy I-VIII. WSiP, Warszawa 1985. 16. Uwagi o realizacji programów powszechnej szkoły podstawowej w szkole dla niedowidzących, klasy I-VIII. WSiP, Warszawa 1985. 17. Wojnarska A.: Kompensacja poznawcza u niewidomych - przegląd zagadnień teoretycznych, "Przegląd Tyflologiczny" 1995, nr 1-2. 2