Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
W każdym przypadku zarówno wrodzonej, jak i nabytej wady serca niezwykle ważne jest najbardziej oszczędzające zarówno matkę, jak i dziecko prowadzenie porodu oraz szczególnie staranna opieka w czasie połogu. Wszystkie te czynniki mają duże znaczenie w zapobieganiu występowania uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego u noworodka, w tym także w profilaktyce mózgowego porażenia dziecięcego (Michałowicz i wsp., 1978; Michałowicz i wsp., 1983). NOWORODEK MATKI Z NIEDOKRWISTOŚCfĄ Podobnie zagrożone są noworodki matek ze znaczną niedokrwistością, mogącą wyrażać się zbyt małą liczbą krwinek czerwonych, małym stężeniem hemoglobiny, niedoborem kwasu foliowego lub witaminy B12 (niedokrwistość megaloblastyczna), niedoborem żelaza, zbyt krótkim czasem życia krwinek czerwonych (poniżej 20 dni, przy normie 100-120 dni). Ten ostatni rodzaj niedokrwistości, określany niedokrwistością hemolityczną lub zespołem he-molitycznym, pozostaje w przyczynowym związku z wrodzonymi defektami krwinek czerwonych w przebiegu działania substancji toksycznych lub na podłożu immunologicznym o charakterze autoagresji (Słomko, 1977). W porównaniu z niewydolnością krążenia u ciężarnych występowanie różnych rodzajów niedokrwistości w etiopatogenezie mózgowego porażenia dziecięcego zdaje się mieć znacznie mniejsze znaczenie. Nieporównywalnie większe, niekorzystne znaczenie mają zaburzenia ilościowe krwi związane z krwawieniami w różnych okresach ciąży i nieprawidłowo przebiegającego porodu (łożysko przodujące, przedwczesne, odklejenie łożyska itp.). USZKODZENIA OKOŁOPORODOWE Uszkodzenia te powstają wskutek zadziałania czynników mechanicznych naruszających ciągłość tkanek w czasie porodu, czynników fizycznych (np. wahania ciśnienia wewnątrzmacicznego), czynników chemicznych i metabolicz- 37 nych (deficyt tlenowy, zatrucia itp.), czynników infekcyjnych (bakteryjnych, wirusowych, pasożytniczych itp.), wreszcie mogą być spowodowane zmianami hemołitycznymi wynikającymi z niezgodności czynnika Rh lub grup głównych krwi (Brzozowska, 1976, 1977). Uszkodzenia okołoporodowe dotyczyć mogą skóry, tkanki podskórnej, układu kostnego, obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego oraz jednego lub wielu narządów miąższowych. ¦ Z punktu widzenia neurologicznego największe znaczenie ma oczywiście uszkodzenie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Jakkolwiek nie wszystkie dyskutowane w tym rozdziale zaburzenia pozostają w bezpośrednim związku etiologicznym z mózgowym porażeniem dziecięcym, to jednak wydaje nam się celowe ich omówienie, ponieważ stanowić one mogą ważny element w rozważaniach nad przyczyną uszkodzeń układu nerwowego u dziecka. Dla przykładu podam, że stwierdzenie np. krwiaków podokostnowych, pęknięcia lub złamania kości czaszki noworodka jest ważną wskazówką i rzuca światło na trudności związane z porodem dziecka. Fakty te lekarz opiekujący się dzieckiem z mózgowym porażeniem dziecięcym powinien znać i wyciągnąć z nich odpowiednie wnioski diagnostyczne i lecznicze. Dotyczy to również okołoporodowego porażenia splotu ramiennego typu Duchenne'a-Erba (górne) oraz porażenie typu Klumpkego (dolne). Oba te typy porażeń splotu ramiennego, a także okołoporodowe porażenie nerwu twarzowego typu obwodowego lub porażenie nerwu przeponowego stanowią ważny element w rozważaniach diagnostyczno-rokowniczych u dziecka podejrzanego lub z rozpoznanym już zespołem mózgowego porażenia dziecięcego. Obrzęk przodujący, czyli przedgłowie (caput succedaneum) jest to obrzęk powłok zewnętrznych przodującej części ciała, powstały jako następstwo ucisku na płód dróg rodnych rodzącej przy główkowym ułożeniu płodu. Przedgłowie obejmuje zwykle kilka kości. Wprawdzie zdaniem Brzozowskiej (1976, 1977) przedgłowie szybko się zmniejsza bez specjalnego leczenia i ustępuje zwykle w 3 dobie życia, jednak jego nasilenie i wielkość wskazywać mogą na przedłużający się poród i inne jego nieprawidłowości. Kręcz szyi (torticollis) powstaje wskutek uszkodzenia mięśnia mostkowo--obojczykowo-sutkowego. W miejscu wylewu i uszkodzenia włókien mięśniowych rozwija się czasem blizna doprowadzająca do przykurczu, powodującego pochylenie głowy w kierunku barku. Kręcz szyi może być wynikiem nie tylko uszkodzenia okołoporodowego, lecz także, co zdarza się częściej, pozostaje w związku z wadą rozwojową mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego powstałą w życiu płodowym. Należy pamiętać także, że objawowy kręcz u noworodka i młodego niemowlęcia wyjątkowo może być objawem wrodzonego nowotworu tylnej jamy czaszkowej lub(i) szyjnego odcinka rdzenia kręgowego (Michałowicz i wsp., 1983). Złamanie obojczyka występuje w czasie porodu stosunkowo często, bo w 1-1,5% porodów. Do złamania obojczyka dochodzi na skutek znacznego ucisku barku dziecka do tylnej powierzchni spojenia łono\vego matki. W wyniku tego złamania występują objawy ograniczenia ruchomości ręki, słabszy odruch chwytny oraz nieprawidłowy (asymetryczny) odruch Moro. Możliwie najwcześniej zastosowane leczenie daje na ogół dobre wyniki. Krwiaki podokostnowe kości czaszki, zwłaszcza w zakresie kości ciemieniowej lub potylicznej, pęknięcia lub złamania kości czaszki z ich wgnieceniem, urazy i złamania kości długich oraz kręgosłupa mogą występować podczas porodu