Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.

 

1. SiBa to pewne zródBo dziaBania. Poniewa| wewntrzne poruszenia wBadzy po|dawczej s zródBem zewntrznych uczynków, dlatego niekiedy 130 nazywamy je siBami. Natomiast Filozof zaprzecza tu, jakoby uczucia byBy siBami w znaczeniu sprawno[ci. 2. Uczucie cielesne pochodzi z materialnej obecno[ci przyczyny oddziaBywujcej na ciaBo. Natomiast uczucie psychiczne mo|e pojawi si tak|e niezale|nie od obecno[ci cielesnej lub rzeczywistej dobra lub zBa. Wystarczy wic, by zBo zagra|ajce w przyszBo[ci, zostaBo uobecnione w poznaniu duszy. 3. ZmysB nie poznaje przyszBo[ci, ale dziki poznaniu terazniejszo[ci pod wpBywem pewnego instynktu naturalnego zwierz zwraca si przez nadziej ku dobru przyszBemu lub przez bojazD lka si zBa przyszBego. ArtykuB 2 CZY BOJAyC JEST ODRBNYM UCZUCIEM ? Postawienie problemu. Wydaje si, |e bojazD nie jest odrbnym uczuciem, gdy|: 1. Augustyn twierdzi359), |e kogo nie osBabi strach, tego nie spustoszy |dza ani sBabo[ n czyli smutek, tego nie skruszy równie| podniecajca i pró|na uciecha. Z tych sBów wynika, |e je[li si usunie smutek, ustpi inne uczucia. A wic bojazD nie jest uczuciem odrbnym, lecz ogólnym. 2. Filozof powiada360):  czym w sferze my[lenia rozumowego twierdzenie i przeczenie, tym jest w pragnieniu po|danie czego[ i unikanie czego[ . Lecz przeczenie nie jest czym[ odrbnym w umy[le, podobnie jak i twierdzenie, lecz czym[ wspólnym dla wielu czynno[ci. Podobnie wic unikanie czy ucieczka w po|daniu. BojazD za[ jest niczym innym, jak pewn ucieczk przed zBem. A wic nie jest odrbnym uczuciem. 3. Je[liby bojazD stanowiBa odrbne uczucie, byBaby gBównie przejawem popdu zdobywczego. Lecz bojazD zachodzi tak|e w popdzie zasadniczym, skoro Arystoteles twierdzi361), |e bojazD to pewien smutek, a Jan DamasceDski362) uznaje j za siB po|dajc. Smutek za[ i po|danie to przejawy popdu zasadniczego. A wic bojazD nie jest odrbnym uczuciem, gdy| przynale|y do ró|nych wBadz psychicznych. Ale z drugiej strony wedBug Jana DamasceDskiego363), bojazD przeciwstawia si innym uczuciom. Odpowiedz. Swe zró|nicowanie gatunkowe zawdziczaj uczucia przedmiotom. Uczucie wic posiadajce odrbny przedmiot, jest odrbne od innych. Otó| bojazD posiada odrbny przedmiot, podobnie jak i nadzieja. Jak wic przedmiotem nadziei jest dobro trudne do zdobycia w przyszBo[ci, tak przedmiotem bojazni jest zBo, trudne do uniknicia w przyszBo[ci, a któremu nie mo|na si oprze. A wic bojazD jest odrbnym uczuciem. Rozwizanie trudno[ci. 1. Wszystkie uczucia pochodz z jednego zródBa, a mianowicie z miBo[ci, w której maj swe wzajemne powizania. Z powodu tej wizi usunicie bojazni powoduje usunicie innych uczu, ale nie dlatego, jakoby bojazD byBa uczuciem ogólnym. 131 2