Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.

 

Ażeby jednak choć ogólnie wskazać, w jakim kontekście społecznym i kulturowym idee te wyrastały, dokonamy krótkiego przeglądu nurtów ówczesnej myśli społecznej. Życie Saint-Simona przypada na okres, w którym Francja jest prawdziwym laboratorium ustrojów politycznych - od monarchii ancien rgime'u, poprzez różne formy ustrojów konstytucyjnych i republikańskich, cesarstwo aż do restauracji monarchii Bourbonów - wprowadza nowe prawo i ustrój administracyjny, przeżywa wielką ekspansję polityczną i rozwija przemysł. Doktryna Saint-Simona była częścią wielkiego ruchu intelektualnego, jednym z licznych kierunków ówczesnej myśli społecznej Francji. Schematyzując, można w myśli tej wyróżnić cztery nurty: arystokratyczno-rojalistyczny, liberalno-konstytucyjny, demokratyczno-republikański i socjalistyczny. Twórcami doktryn konserwatywnych, rozwijanych na emigracji i w latach Restauracji, byli głównie de Bonald de Maistre i Montlosier. Zwalczali oni przede wszystkim filozofię społeczną francuskiego Oświecenia, która stała się ideologią rewolucji. Bonald starał się obalić społeczną teorię J. J. Rousseau i bronił tradycjonalistycznej koncepcji porządku politycznego. Wolność jednostki, prawa polityczne i swobody demokratyczne niszczą jedność społeczeństwa. Rozum i natura jednostki są pochodzenia społecznego i dopiero umieszczona w społeczeństwie o określonym porządku jednostka staje się bytem społecznym. Powstanie społeczeństwa można wytłumaczyć tylko przez odwołanie się do ingerencji Boskiej. Religia jest głównym czynnikiem utrzymującym spójność społeczeństwa, gdyż powstrzymuje popędy i niebezpieczne namiętności jednostek. Bonald zwalczał monteskiuszowską teorię podziału władz z punktu widzenia tradycjonalistycznego, uważając, że na czele państwa powinien stać władca suwerenny, który rządzi poddanym ludem w oparciu o szlachtę. Głównym jednak przeciwnikiem filozofii społecznej Oświecenia, a zwłaszcza atomistycznej koncepcji społeczeństwa był de Maistre. Jego zasadniczym argumentem była teza, że instytucje społeczne i polityczne są warunkiem powstania i ukształtowania się cech jednostki, że zatem teoria umowy społecznej jest nonsensem, gdyż ludzie stali się zdolni do zawierania umów dopiero po długim okresie życia w zbiorowości. Społeczeństwo jest tworem Opatrzności i tylko ona może je zmieniać. Kryterium wartości instytucji stanowi czas ich trwania, w którym przejawia się wola Opatrzności do ich utrzymywania. Zwróćmy uwagę na poglądy głoszące prymat społeczeństwa nad jednostką i doniosłość elementów religijnych w organizacji społeczeństwa, które to poglądy Spotykamy także w myśli Saint-Simona, Comte'a i innych pozytywistów. Teoriom konserwatywnym przeciwstawiały się koncepcje liberalno-konstytucyjne, których czołowym przedstawicielem w polityce był Benjamin Constant, a w ekonomii Jan Baptysta Say. Constant uznaje wolność jednostki za najwyższy cel polityki i państwa. Lecz daje już inną niż filozofowie XVIII wieku koncepcję wolności. Przez wolność rozumie on zwycięstwo indywidualności, zarówno nad władzą, która by chciała rządzić przez despotyzm, jak nad masami, które pretendują do prawa ujarzmiania mniejszości przez większość. Despotyzm nie ma żadnego prawa, a większość ma prawo zmusić mniejszość do poszanowania porządku. Ale wszystko, co nie zakłóca porządku, wszystko, co należy do sfery wewnętrznej, jak przekonania, wszystko, co w głoszeniu przekonań nie szkodzi bliźniemu, bądź, przez wywołanie gwałtów fizycznych, bądź przez niedopuszczanie przekonań przeciwnych, wszystko, co w dziedzinie przemysłu pozwala rywalizującemu przemysłowi działać swobodnie - jest indywidualne i nie może być poddane prawnie władzy społecznej. A zatem wolność to ograniczenie władzy przez prawo i podleganie jedynie prawu, swobodne wypowiadanie opinii w słowie i piśmie, wybieranie i wykonywanie zawodu, rozporządzanie własnością, możność zrzeszania się, poruszania itp. Władza należy do ludu i wykonywać ją może tylko ten, kto został do tego delegowany. Granice władzy wyznacza sprawiedliwość i prawo. Wola całego narodu nie może uczynić sprawiedliwym tego, co jest niesprawiedliwe. Constant szukał instytucjonalnych gwarancji wolności i widział je w prawie konstytucyjnym, w opinii publicznej, a szczególnie w wolności prasy. Republikanie i demokraci nie odegrali większej roli w ruchu politycznym i społecznym Francji aż do lat dwudziestych, kiedy to zwycięstwo reakcji nad konstytucjonalistami pociągnęło za sobą wzmocnienie związków republikańskich. Doktryny socjalistyczne przyniosły krytykę ekonomii klasycznej i liberalnej teorii społeczeństwa, "opisywały i wykrywały sprzeczności między tymi teoriami a procesami rzeczywistymi. Wspominaliśmy już o Sprzysiężeniu Babeufa; dzieje jego opisał Filip Buonarotti (Sprzysiężenie w imię równości, 1828, polskie wydanie 1952). Buonarroti stał się łącznikiem między socjalistycznymi koncepcjami okresu Rewolucji a ruchami socjalistycznymi pierwszej, połowy XIX wieku. W pierwszych latach tego wieku zaczyna także działalność pisarską Karol Fourier. W takiej atmosferze walk politycznych i ideologicznych kształtowały się idee Saint-Simona. Życie i dzieła Claude Henri de Rouvroy comte de Saint-Simon (1760-1825) był myślicielem, który niezwykle wnikliwie wydobywał specyficzne zagadnienia epoki porewolucyjnej i niezmordowanie konstruował nowy program porządku społecznego, mającego zapewnić szczęście ludzkości. Dzieje jego myśli są ściśle splecione z dziejami tej burzliwej epoki. Szuka on wolności od metafizycznego i utopijnego myślenia o sprawach społecznych, przeczuwa możliwość i głosi konieczność naukowego badania społeczeństwa, poddaje krytyce kształtujący się porządek kapitalistyczny i rzuca wielkie koncepcje usprawnień - lecz w sumie ani nie tworzy nauki, ani nie wskazuje drogi reform. Saint-Simon był synem arystokratycznego rodu, powołującego się na pochodzenie od Karola Wielkiego. Wcześnie przejawiał zainteresowania intelektualne, lecz zgodnie z tradycją, w 17 roku życia wstąpił do armii. W r. 1779 wyjechał z ekspedycją do Ameryki, gdzie brał udział w rewolucji kolonii przeciw Anglii. Wkrótce po powrocie do Francji porzucił służbę wojskową i zaczął podróżować po Europie. Do kraju wrócił w r. 1789. Podczas rewolucji zrzeka się tytułów i przywilejów; od r. 1791 uprawia spekulacje dobrami narodowymi, dorabiając się znacznego majątku. Aresztowany w latach terroru, zostaje zwolniony po obaleniu Robespierre'a. Prowadzi teraz różne przedsiębiorstwa, oddaje się pracy naukowej i filozoficznej. Korzystając ze zdobytego majątku skupia w swym salonie uczonych i w dyskusjach z nimi uzupełnia swojej chaotyczne wykształcenie