Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Ukraińcy walczyli także po drugiej ze stron. W Armii Czerwonej było o O JO 2 o 30 > C O a. te. DC O 3 ¦!¦¦¦' c c 6 min Ukraińców, a II wojna światowa pochłonęła na Ukrainie do 7 min ofiar. Po upadku III Rzeszy, na Ukrainę, zajmującą już dzisiejsze terytorium, powrócił reżim komunistyczny (choć oddziały UPA walczyły aż do 1956 r.). Stalin podjął nowe akty terroru: w obozach koncentracyjnych osadzono wracających jeńców wojennych, przymusowych robotników pracujących w Niemczech oraz tysiące kolaborantów (do których zaliczono wszystkich podejrzewanych o sympatie niepodległościowe). Do Rosji deportowano ogółem 500 tys. osób. Powróciła rusyfikacja. W 1954 r., w ramach obchodów 300-lecia ugody perejasławskiej, do Ukrainy włączono Krym. Kolejne ery dziejów państwa sowieckiego przynosiły, jak i w pozostałych republikach ZSRR, pogorszenie sytuacji gospodarczej i społecznej. Mimo represji, w podziemiu wciąż tlił się nurt niepodległościowy. Produkowano nielegalne wydawnictwa (samwydaw), działały kościoły kata-kumb - unicki i katolicki. Prawdziwym wstrząsem, który spowodował odrodzenie dążeń patriotycznych, była katastrofa atomowa w Czarnobylu w 1986 r. Próby wyciszania całej sprawy, wobec zagrożenia kilku milionów mieszkańców Kijowa, wywołały rozgoryczenie. Powstawały kolejne organizacje, a główną siłą opozycji stał się Ukraiński Związek Helsiński z Wia-czesławem Czornowiłem na czele. W 1989 r. powstał jeszcze silniejszy Ukraiński Ruch Narodowy na Rzecz Przebudowy oraz niekomunistyczne partie polityczne. W lipcu 1990 r. Rada Najwyższa Ukrainy uchwaliła ustawę o suwerenności w ramach ZSRR, a na jej przewodniczącego powołano Leonida Krawczuka. 10 W sierpniu 1991 r. w Moskwie doszło do nieudanego puczu G. Janajewa. Reakcją na ten akt, oznaczający zupełny rozkład ZSRR, było ogłoszenie 24 VIII 1991 r. przez Radę Najwyższą niepodległości Ukrainy. Polska pierwsza uznała nowe państwo. Zdelegalizowano partię komunistyczną, a pierwsze wolne wybory prezydenckie na jesieni 1991 r. wygrał Leonid Krawczuk. Przeprowadzono wówczas referendum, w którym niepodległość poparło ponad 90% głosujących. W kolejnych wyborach prezydenckich w 1994 r. zwyciężył Leonid Kuczma. W czerwcu 1996 r. uchwalono konstytucję. Trzecie już wybory prezydenckie w 2000 r. wygrał ponownie L. Kuczma. Wielką rolę w zachowaniu tradycji patriotycznych na Ukrainie odegrała mieszkająca w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej diaspora. Ta emigracja, po części chłopska (w Kanadzie), po części polityczna (na Zachodzie) nigdy nie zerwała kontaktów ze swoim krajem. Wręcz przeciwnie -w rozlicznych ośrodkach intelektualnych, instytutach i fundacjach przez cały okres zależności usilnie pracowano nad zachowaniem i rozwojem ukraińskiej tożsamości. WARUNKI NATURALNE Ukraina leży nad Morzem Czarnym i Morzem Azowskim, a jej wybrzeże rozciąga się na ponad 1,7 tys. km. Jej północno-zachodni zakątek zajmuje piaszczyste i bagienne Polesie. Na południe od Polesia ciągnie się rozległa Wyżyna Wołyńsko-Podolska, zwieńczona Gołogórami, Woroniakiami i Wzgórzami Krzemienieckimi. Przedłużeniem tej wyżyny jest Wyżyna Naddnieprzańska, która zajmuje teren na wschód od Dniepru, przechodząc w Wyżynę Doniecką. Przestrzeń od ujścia Dunaju aż do Morza Azow-skiego wypełnia ogromna Nizina Czarnomorska, przecięta dolinami Dniestru, Bohu i Dniepru. Szczególnym zjawiskiem są jary, głębokie doliny lewobrzeżnych dopływów Dniestru. Skrajny południowy wschód kraju zamykają Wzniesienia Nada- zowskie. Góry wznoszą się na południowym zachodzie (Karpaty z najwyższym szczytem Ukrainy, Howerlą w Czarnohorze,- 2061 m n.p.m.) oraz na południowym brzegu Krymu (Góry Krymskie ze szczytem Roman Kosz; 1545 m n.p.m.). Sieć wodna Ukrainy jest gęsta (73 tys. cieków wodnych). Liczne są rzeki długie - 131 przekracza długość 100 km. 96% powierzchni Ukrainy należy do zlewisk mórz Czarnego i Azowskiego, a tylko 4% do zlewiska Bałtyku (dorzecza Bugu i Sanu). Główną rzeką jest Dniepr, mierzący w granicach Ukrainy 981 km (całość -2285 km). Dorzecze Dniepru zajmuje 50% terytorium kraju, a jego głównymi dopływami są m.in. Prypeć, Desna, Teterew, Roś, Suła, Psioł i Wor-skła. Na rzece ustawiono wiele zapór, przy których utworzyły się sztuczne zbiorniki wodne np. Kijowski, Krze-mieńczucki czy Kachowski. Innymi wielkimi rzekami są płynące przez południowy zachód Dniestr i Boh. Największą rzeką wschodu jest Doniec (dorzecze Donu). Z ważnych rzek europejskich przez Ukrainę przepływają jeszcze górne biegi Prutu i Cisy, a także graniczny z Rumunią dolny bieg Dunaju. Jeziora są nieliczne - wyróżniają się Jałpug i Kaguł na terenach zalewowych Dunaju oraz nadmorskie limany: Sasyk (Kunduk), Dniestrowy oraz Alibej. Z jezior w tradycyjnym tego słowa znaczeniu uwagę zwracają Jeziora Szackie, położone między Bugiem a Prypecią, z których najgłębsze to Świteź (ponad 58 m). Klimat Ukrainy jest określany jako umiarkowany ciepły kontynentalny. Na krańcach południowo-wschod-nich panuje klimat suchy, a na południu Krymu - podzwrotnikowy typu śródziemnomorskiego. Zimą temperatura kształtuje się średnio od 0°C na Krymie do -8°C na północnym wschodzie. Z kolei latem na Krymie jest średnio 23-24°C, a na wschodzie - 18-19°C. Ukraiński rekord zimna wynosi poniżej -40°C (na wscho- dzie), a rekordowy upał ok. 39°C, a w stepie nawet do 41°C. Średnie opady roczne to od 300 mm na południowym wschodzie do 1600 mm w Karpatach. Osobliwością południa i wschodu Ukrainy są częste sucho-wieje, wschodnie wiatry, niosące tumany pyłu. Północ i zachód Ukrainy należą do strefy lasów liściastych; charakterystyczne są tu dąbrowy z dębem szy-pułkowym, buczyny z bukiem zwyczajnym oraz bory sosnowe z sosną zwyczajną. Na Polesiu występują obszary ogromnych bagien. Środkowa część kraju to lasostep z dąbrowami i stepami łąkowymi. Natomiast część południowa (poniżej linii Bałta-Połta-wa) znajduje się w strefie tzw. suchych stepów ostnicowych. Jednakże te legendarne stepy w dużej mierze należą już do przeszłości, zamienione na tereny upraw rolnych. Przetrzebieniu uległy także lasy, obejmujące dziś niespełna 14% terytorium kraju. Karpaty reprezentują przyrodę charakterystyczną dla gór: regiel dolny z buczynami sięgający 1250 m, regiel górny z lasami świerkowymi do 1550 m, kosodrzewina - do 1850 m i wreszcie najwyżej położone połoniny, odpowiednik naszych hal. Południowe wybrzeże Krymu porasta roślinność śródziemnomorska. Podobnie jak flora, fauna Ukrainy dzieli się na kilka prowincji. W Karpatach spotyka się typowe dla tych gór zwierzęta, takie jak niedźwiedź, ryś, jeleń, dzik i orzeł