Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.

 

imperium rosyjskiego, kreśliły ważkie zadania stworzenia trwałego związku tychże narodów . Sfera organizacyjna w tym zakresie zależała do Komisariatu Ludowego do Spraw Narodowości, którym kierował Józef Stalin. Kształt polityki narodowościowej w pierwszych latach porewolucyjnych ulegał częstym zmianom. Miały na to wpływ tak uwarunkowania międzynarodowe, jak i całokształt dokonujących się przemian w nowo budowanym Kraju Rad. Ugruntowanie się pozycji nowo powstałego państwa radzieckiego na arenie międzynarodowej odbijały się ograniczaniem praw mniejszości narodowych w jego granicach. Jego stosunki z poszczególnymi państwami kapitalistycznymi odbijały się na położeniu mniejszości, których państwa te były historycznymi ojczyznami. Poprawny wymiar stosunków sprzyjał rozwojowi autonomii danych narodów; negatywny zaś — ograniczeniom, nierzadko dochodzącym do terroru. Zmiany dokonywujące się poprzez industrializację i kolektywizację ugruntowywały realizację założeń rewolucji kulturalnej , której nad- 18 B. Baranowski, K. Baranowski, Historia Azerbejdżanu..., s. 212-215. 19Ibidem, s. 212-225; Historia Gruzji..., s. 205-227. A. Chodubski, Rewolucja kulturalna w Azerbejdżanie (Przykład kształtowania się kultury politycznej narodów ekofic-tncztńi, społecznie i kulturalnie zacofanych), Gdańsk 1981. 173 rzędnym celem było kształtowanie nowego oblicza duchowego obywateli, tj. obywateli radzieckich. W polityce narodowościowej prowadziło to do ograniczenia praw mniejszościom. Zasadniczy cel sprowadzał się do kształtowania ideału narodu radzieckiego21. W kształtowaniu polityki narodowościowej państwa radzieckiego ważną rolę odgrywał element subiektywny. Były to wola i dążenia osobiste Józefa Stalina. Wytyczał on główne kierunki rozwoju stosunków narodowościowych; kierował się często w tym względzie własnymi upodobaniami, osobistymi sympatiami i antypatiami wobec poszczególnych narodów. Było one wielce znamienne w odniesieniu do narodów Kaukazu. Jako krajanin Gruzji żywił sympatię do mieszkających w niej narodów, a przede wszystkim do Gruzinów. Starał się stworzyć im uprzywilejowaną pozycję wśród innych narodów. Wyrażało się to zwłaszcza w życiu ekonomicznym, oraz tworzeniu infrastruktury społecznej. W okresie do wybuchu II wojny światowej w polityce narodowościowej państwa radzieckiego zaznaczyły się trzy wyraźne cezury. Pierwszą zamykał rok 1928. Okres ten charakteryzował się poszerzaniem praw wszystkich narodów i grup etnicznych. Budzono wtedy poczucie świadomości narodowej oraz politycznej. Cel ten skutecznie osiągano. Odezwały się wtedy na Kaukazie liczne małe narody, dążące do uzyskania prawno-politycznej odrębności. Wyraz dały swej odrębności w rozwoju własnego życia społeczno-kulturalnego. Drugą cezurę stanowił rok 1935. W latach 1929-1935 podjęto działania na rzecz ograniczenia przyznanych wcześniej praw poszczególnym narodom i grupom etnicznym. Zerwano wtedy współpracę z przedstawicielami narodów, przedstawiających interesy własnych narodów nad wspólnotę narodów. Liczne z nich oskarżono o tzw.mniejszościowy nacjonalizm . Trzecią cezurą był wybuch II wojny światowej. Po roku 1936 z całą siłą dały o sobie znać tendencje centralistyczne w polityce narodowościowej. Nastąpiło wtedy dalsze ograniczenie praw poszczególnych narodów oraz grup etnicznych, a także dały znać o sobie represje przeciw nim skierowane; głoszono, że są one wrogami ludu oraz nowego ustroju. W pierwszych latach porewolucyjnych, w okresie budzenia świadomości narodowej i politycznej zarysowały się konflikty nie tylko między różnymi narodowościami, ale również wewnątrz nich. Np. duży zasięg przybrał konflikt miedzy Azerbejdżanami z północy i z południa. Azerbejdżanie z północy, określani Tiurkami uważali się za społeczność wyżej cywilizowaną niż Azerbejdżanie z południa, określani Persami. Domagali się oni uprzywilejowania politycznego i społecznego. Podobne konflikty rodziły się również miedzy niektórymi regionami a nawet miastami. Prawie wszystkie tzw. stare ośrodki miejskie podkreślały swoją odrębność i dążyły do jej dalszego S. L. Pachopoł, Obszczeje i osobiennoje w kulturnoj rewolucji, Kisziniew 1977; A. Nadżafow, Literatura i iskusstwo moguczie sredstwo nrawstwiefinego wospitanija, Baku 1978. M. Iwanów, Pierwszy naród Ukrainy. Polacy w Związku Radzieckim 1921-1939, Warszawa-Wrocław 1991, s. 47. 174 pogłębienia. I tak np. w Azerbejdżanie odrębność swą podkreślały: Szemacha, Nucha, Gandża, Szusza. Podziały narodowościowe rodziły różnych przywódców, którzy określali obrońcami narodowych interesów. Często lansowali oni dążenia na rzecz zmiany istniejących stosunków. I tak niektórzy idee “autonomii", “federalizmu", “islamizmu", “tiurkizmu" itp. W realizacji programów nierzadko prowadzili politykę zdrady narodowej oraz doprowadzali do krwawych rzezi narodowościowych. Najdotkliwiej skutki tych działań odczuwały małe liczebnie narodowości oraz grupy etniczne. Swoista rola rozjemcy skłóconych i zwaśnionych narodów przypadła Rosjanom. Wynikało to z faktu, że strony konfliktów najczęściej poszukiwały rozstrzygnięć swych racji i pretensji u władz w Moskwie. Rosjanom przypadła szczególna rola z racji zajmowanej pozycji w okresie przedręwolucyjnym. W okresie porewolucyjnym tworzyli oni trzon kadr budowniczych nowej rzeczywistości ustrojowej. Sprawując funkcje kierownicze często nie wnikali oni w lokalną specyfikę poszczególnych narodowości, a ściśle trzymali się wytycznych budownictwa nowej rzeczywistości ustrojowej. Nagminnie ich dyplomatyczne dossier nie wypełnione było wiedzą o geografii, demografii, historii, kulturze danego regionu, a ogólnymi wytycznymi na temat budownictwa socjalizmu. Dominacja polityczna Rosjan w budownictwie nowej rzeczywistości ustrojowej czyniła, że w stosunkach narodowościowych rysowały się dwa nurty: oficjalny i rzeczywisty. W nurcie oficjalnym podkreślano zgodę, współpracę i dążenie do jedności wszystkich narodów Kraju Rad. W nurcie rzeczywistym, a przede wszystkim w życiu prywatnym kultywowano odrębności narodowe; podkreślano tradycyjne nieufności i pretensje. Utrwalała się w ten sposób dwudzielność postaw, tj. oficjalne i prywatne. Kolejny etap w polityce narodowościowej zarysował się po II wojnie światowej. Wojna zespoliła wszystkie narody z najeźdźcą hitlerowskim. Po jej zakończeniu budownictwo ustroju w Kraju Rad określono mianem kształtowania rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego: kwestię narodowościową potraktowano jako kształtowanie nowej historycznej wspólnoty narodów, zwanej też narodem radzieckim. Bezpośrednio po zakończeniu wojny odezwały się waśnie między niektórymi narodowościami. Zaznaczyły się one wyraźnie zwłaszcza na Kaukazie Północnym. Zacięte walki toczyli m.in. Czerkiesi z Karaczajami, Inguszami. Władze radzieckie za główną drogę likwidacji konfliktów przyjęły politykę przesiedleń. W 1944 r. wysiedlając niektóre narody likwidowano ich struktury organizacyjne. I tak np