K a m i ń s k i, Zakres i podstawowe pojęcia pedagogiki spolecznej Heleny Radlińskiej (W:) Pedagogika spoteczna, dz. cyt., s. XX-XLIV; tenże, Polskie zwiqzki mlodzieży (1804-1831), Warszawa 1963; tenże, Polskie zwiĄzki mlodzieży (1831-1848), Warszawa 1968; R. W r o c z y ńs k i, O strukturze procesów wychowawczych, "Studia Pedagogiczne"; tenże, Zbiór roi praw z pedagogiki spolecznej, Warszawa 1963 s. 9-25; tenże, Praca oświatowa, Warszawa 1965; tenże, Wprowadzenie do pedagogiki spolecznej, Warszawa 1966; K. P r z e c ł a w s k i, Instytucje wychowawcze w wielkim mieście, Warszawa 1971.
2. Sytuacje wychowawcze
Proces rozwojowy wychowanka może być wywołany celowo przez nności wychowawcy, może być niezamierzonym skutkiem pośred
ego działania innych ludzi, bądź też może się odbywać pod bezwiedym wpływem warunków społecznych otoczenia ze stanem rozwojo~Vym samego wychowanka. Sytuacje wychowawcze są to więc układy ~Iodźców, czynników i wpływów, wywołujących rozwój człowieka i ~Ziałających w ramach instytucji wychowujących. Stąd sytuacje wyshowaweze mają różne pochodzenie, ,r re wvględu na swój charakter wywołują różne skutki i kształtują mlmicnnie przebieg procesu wy0howania9z w kierunku normalnej prpr~aji, zastojowej degresji lub Wykolejającej regresji rozwojowej (Iwr. cr. III rozdz. II p. 1).
W wychowaniu więc jego skutecrmrść xuleżna jest od: a) sytuacji wnętrznej samego życia społecrnc~~,~, wryli etosu działającego przez ~stytucję wychowującą oraz b) ocl ,ylsr;ryji wewnętrznej jako stanu 1'ozwojowego danego wychowanka.
a) Sytuacja wewnętrzna tworzy trw śrmlowisku suhiektywne wy~howanka, na które składają się osi;t~ni4w~ wl;W~iwW~~i ~w~howe oraz poziom rozwojowy określonej waratwy, termy ryci~~wcj wl;mnc,j uklyw~ości wychowanka i jego struktury pat~ymw;mi;i. I'ruees rwwoju nie tylko organizmu i psychiki, ale taki.u m~~l~y yalccx.m_j, istoOy kullurotwórczej czy istoty duchowej wyclu~w;inku l~wwluje podatność na wpływy zewnętrzne sprzężone z dan;t wnrstw,t rryy>wać wrływy negatywne tak śro
9z K. S o ś n i e k i, Istota i cele vr_w hun ruria. dr. cyt., s. 9-12.
236 ~ 237
dowiska społeczno-wychowawczego, jak też środowiska życiowet~~. i naturalnego.
W związku z przewagą jednego z tych środowisk sytuacja wv chowawcza przybiera określony charakter i tworzy jakiś wyraźny rodr:~ i wychowania. Dlatego też da się wyróżnić: 1° - sytuację pedagogiczna czyli programową, która polega na tworzeniu celu wychowawezeg,` (tzw. działalność zideologizowana wychowawców), na doborze włas ciwych środków (działalność zracjonalizowana) oraz na planowym zorganizowaniu dobrych wpływów na wychowanka (działalność zety zowana). Taka celowo wywołana sytuacja pedagogiczna stwarza wy chowanie intensywne, świadome, nazywane wychowaniem przygotu wującym lub także formalnym (formam education); wychowanek wóN czas świadomie ulega wpływom przez naśladownictwo wzorów, wspe>I pracę z wychowawcą i posłuszeństwo, co razem przyczynia się cl`. ukształtowania I nurtu życiowego u wychowanka; 2° - sytuac.p; społeczną, czyli środowiskowo asymilujące przez ustalone tradycyjnie ceremonie, zwyczaje i obyczaje, porządek, regulamin, charakter pracy stosunki między ludźmi. Sytuacje społeczne powodują wpływy niu świadome, formowane przez samo uczestniczenie w życiu środowisk: społecznego, przez uleganie sugestii, konformistyczne naśladownictw«. modę. Występuje tu tzw. wychowanie ekstensywne, uczestniczące'' ` nazywane także nieformalnym (informul education), chociaż częstm może ono modyfikować I nurt życiowy wychowanka; 3° - sytuacj`~ kulturalną, czyli inspirującą dążenia przez podsumowanie motywów. pobudzenia zainteresowań poprzez otaczające dobra kulturowe, szczc gólnie drogą wpływów książki, czasopisma, pieśni, muzyki, radia, kina . telewizji i innych środków przekazywania kultury masowej. Tak:. sytuacja kulturalna działa dorywczo i ubocznie, stwarza wychowanie niesystematyczne przez "ocieranie się w świecie", nazywane wychowa niem okolicznościowym (by education), dające ogładę towarzyską, któr:~ często hamuje przejawy II nurtu życiowego; 4° - sytuację życiowy. czyli warunkującą przebieg rozwoju pod wpływem przyrody i środo wiska naturalnego, geograficzno-biologicznego środowiska (mieszkanie, dobrobyt, zarobki itp.). Wynikiem sytuacji życiowej, losowo-by towej danej jednostki tworzą się doświadczenia życiowe, wpływy kumu
9' B. S u c h o d o 1 s k i, Wychowanie moralno-spoleczne, Warszawa 19472 s 111-I 19.
_'ące się w podświadomości i określające postawy popędowe, emocjono-dążeniowe, które stają się treścią dolnego nurtu życia. Tego zaju wychowanie przez życie (life cducation) zakłada fundamenty ocesu rozwojowego.
Powyższa analiza teoretyczna rodzajów wychowania, wywoływayeh przez określone sytuacje "wychuwaweze" i wpływających na ~0zwój wychowanka, przydaje się w poinawaniu oddziaływań wy~lowawezych każdego kręgu społecznego w życiu etosu. Przy takiej ~iugnozie rzeczywistej sytuacji wychawanka, np. w rodzinie, trzeba Wiedzieć, jaka jest sytuacja życiowa d;mc_j rodziny, a więc jakie ma ona Warunki mieszkaniowe, dochody i st.mo,ij,łtkowy rodziców, odżywiallle, higienę, liczebność itp.94
