Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Te w³aœnie cechy by³y wspólne obu zespo³om objawów. L. Kanner poda³ nastêpuj¹ce cechy syndromu okreœlanego autyzmem wczesnodzieciêcym: - ekstremalnie nasilone izolowanie siê od ludzi, - lêkowa, gwa³towna potrzeba zachowania niezmiennoœci otoczenia. Wed³ug L. Kannera dzieci z zaburzeniami wczesnodzieciêcego autyzmu wykazuj¹ rozwój fizyczny odpowiadaj¹cy ich wiekowi biologicznemu. Nieprawid³owoœci s¹ szczególnie widoczne w zakresie mowy. Rodzice dzieci autystycznych podaj¹ czêsto w wywiadach brak gaworzenia w okresie niemowlêcym lub brak pos³ugiwania siê wydawanymi dŸwiêkami w celu komunikowania siê z otoczeniem. Zdarza siê, ¿e niektóre dzieci rozpoczynaj¹ wymawiaæ s³owa we w³aœciwym czasie, a dopiero po pewnym okresie nastêpuje nag³e zahamowanie mowy. Inne dzieci natomiast wykazuj¹ wyraŸne opóŸnienie rozpoczêcia mowy, w zwi¹zku z czym s¹ niekiedy uznawane za g³uche. Równie¿ czêsto daje siê zauwa¿yæ opóŸnienie rozwoju intelektualnego. Nieprawid³owoœci w sferze intelektualnej wi¹¿¹ siê niekiedy z wystêpowaniem wybiórczych uzdolnieñ, takich jak niezwyk³a zrêcznoœæ manipulacyjna, wyj¹tkowa pamiêæ lub te¿ szczególne zdolnoœci muzyczne. W przeciwieñstwie do L. Kannera, pos³uguj¹cego siê terminem autyzm wczesnodzieciêcy, H. Asperger u¿y³ okreœlenia psychoza autystyczna. Tak¹ diagnozê stawia³ dzieciom, które charakteryzowa³y siê: - wysokim ilorazem inteligencji, - wczesnym rozwojem mowy na wysokim poziomie gramatycznym i pojêciowym, nie s³u¿¹cej jednak do nawi¹zywania kontaktów z ludŸmi, - bogatym s³ownictwem i wysok¹ umiejêtnoœci¹ tworzenia neologizmów, które s³u¿¹ wyra¿aniu prze¿yæ emocjonalnych zwi¹zanych ze stanem psychozy, - szczególnymi zainteresowaniami, pog³êbiaj¹cymi izolowanie siê od œrodowiska spo³ecznego, - dziwacznymi zachowaniami. Pomimo wysokiej sprawnoœci intelektualnej wœród autystycznych psychotyków znajduj¹ siê czêsto Ÿli uczniowie. Jak twierdzi H. Asperger, spowodowane jest to zaburzeniami w sferze zachowañ, nieakceptowanymi w œrodowisku szkolnym. W obu przedstawionych wy¿ej obrazach klinicznych wspólny jest brak d¹¿noœci do "bycia z innymi". Zarówno zubo¿ona mowa, tak jak w modelu L. Kannera, jak te¿ wybitna werbalna sprawnoœæ, jak w modelu H. Aspergera, s³u¿¹ g³ównie do formu³owania w³asnych dziwacznych, niezrozumia³ych dla otoczenia, zwrotów i wyra¿eñ. Wy¿ej opisane klasyczne modele sta³y siê punktem wyjœcia do ró¿nych okreœleñ zaburzeñ autystycznych, jednak najbardziej rozpowszechni³o siê pojêcie autyzm wczesnodzieciêcy. Stosowane s¹ równie¿ inne zestawy kryteriów diagnostycznych. Ró¿nice dotycz¹ g³ównie poziomu ogólnoœci opisu zachowañ autystycznych. Powszechnie przyjmuje siê, ¿e u dzieci autystycznych mog¹ wystêpowaæ zarówno znaczne opóŸnienia rozwoju intelektualnego, jak te¿ normalne mo¿liwoœci jego rozwoju. M. Creak (1963) i inni wyodrêbnili dziewiêæ kryteriów zachowañ najbardziej charakterystycznych dla autyzmu wczesnodzieciêcego. S¹ to: 1) powa¿ne zaburzenia sfery emocjonalnej, szczególnie widoczne w relacjach z otoczeniem, 2) wyj¹tkowe uzdolnienia lub prawid³owy rozwój fragmentarycznych funkcji intelektu na tle jego ogólnego opóŸnienia, 3) brak poczucia to¿samoœci, 4) patologiczne zaabsorbowanie wybranymi przedmiotami, 5) niechêæ do wszelkich zmian, 6) nasilony niepokój oraz lêki, bez widocznych przyczyn, 7) dziwacznoœæ zachowañ jako forma nieodpowiednich reakcji na stymulacjê zewnêtrzn¹, 8) zaburzenia mowy lub ca³kowity jej brak, 9) stereotypy ruchowe. Wymienione wy¿ej objawy s¹ charakterystyczne dla autyzmu, ale wystêpuj¹ równie¿ w schizofrenii dzieciêcej. Amerykañski psychiatra B. Rimland (1965) przedstawi³ cechy wyró¿niaj¹ce autyzm od schizofrenii. Jako charakterystyczne dla schizofrenii wymienia: liczne dolegliwoœci i s³abe zdrowie, czêsto patologiczny zapis EEG, zmiennoœæ w d¹¿eniach, wystêpowanie halucynacji, (Halucynacje - patologiczne zjawiska psychiczne wyra¿aj¹ce siê w doznaniach o charakterze spostrze¿eñ przedmiotów w rzeczywistoœci nie istniej¹cych. Rozró¿nia siê halucynacje wzrokowe, s³uchowe smakowe, wêchowe, czuciowe, proprioceptywne (czucia miêœniowego) i inne (T. Bilikiewicz Psychiatria kliniczna. Warszawa PZWL 1973, s. 72)), niski poziom sprawnoœci fizycznej, zwykle prawid³owy rozwój jêzykowy zak³ócony dopiero w póŸniejszym okresie ¿ycia, wysoki wskaŸnik wystêpowania psychoz w rodzinie. W praktyce trudno jest postawiæ prawid³ow¹ diagnozê autyzmu, poniewa¿ wymaga to: - przeprowadzenia bardzo wnikliwego wywiadu z opiekunami, dotycz¹cego cech zachowañ dziecka od pierwszych dni jego ¿ycia, - zastosowania odpowiednich technik diagnostycznych, jak np. CLAC (The Check List for Autistic Children - J. Rembowski 1978), - wielokrotnych i d³ugotrwa³ych obserwacji dziecka w ró¿nych sytuacjach ¿ycia codziennego. Zdarza siê, ¿e rodzice nie zauwa¿aj¹ ¿adnych szczególnych zachowañ we wczesnym okresie ¿ycia swego dziecka, lecz dopiero póŸniej, w wieku oko³o 2 lat. Inne znów dzieci niepokoj¹ rodziców swymi zachowaniami prawie od urodzenia. Ogólnie mo¿na wyró¿niæ dwa rodzaje autystycznych niemowl¹t. Pierwsza grupa to takie, które od urodzenia wykazuj¹ patologiczne cechy zachowañ. Dzieci te czêsto g³oœno krzycz¹ i p³acz¹, zw³aszcza po przebudzeniu. Uspokajaj¹ je spokojne rytmiczne ruchy, np. jazda samochodem. Dzieci te zachowuj¹ zazwyczaj nienaturaln¹ sztywnoœæ podczas przytulania. Drugi rodzaj autystycznych niemowl¹t stanowi¹ dzieci nadmiernie spokojne i niewymagaj¹ce. Czasami matki skar¿¹ siê, ¿e ich dziecko nigdy nie odczuwa g³odu, nie dopomina siê pokarmu. Musz¹ wtedy wyznaczaæ sta³e, regularne pory posi³ków, aby wiedzieæ, kiedy nakarmiæ swego niemowlaka. Aktywnoœæ niektórych z tych dzieci polega najczêœciej na powtarzaj¹cych siê rytmicznych ruchach, np. skrobaniu ko³derki lub ³ó¿eczka, postukiwaniu w przedmiot, bujaniu siê, a nawet uderzaniu g³ówk¹. Czêsto s¹ zafascynowane œwiat³em lub czymœ co œwieci i migocze, nie wykazuj¹c ¿adnego zainteresowania swym otoczeniem. W okresie 2-5 lat, zachowania autystyczne s¹ ju¿ bardziej wyraziste. Dziecko w tym wieku sprawia znaczne k³opoty wychowawcze z powodu swych zaburzeñ, objawiaj¹cych siê w coraz liczniejszych formach zachowañ. Wygl¹d zewnêtrzny tych dzieci nie ró¿ni siê na ogó³ od wygl¹du ich zdrowych rówieœników. Charakterystyczny jest brak kontaktu wzrokowego z dzieckiem, które jeœli ju¿ patrzy na kogoœ, to wydaje siê, ¿e spojrzenie to przechodzi jak przez przezroczyst¹ bry³ê i ginie gdzieœ w nieokreœlonej dali. Mo¿na to okreœliæ jako patrzenie bez postrzegania lub "niewidz¹cy wzrok". W tym okresie ¿ycia wzrasta liczba zachowañ patologicznych, o których by³a mowa wy¿ej, a wiêc np