Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
Absolwenci jej odnosili później znaczne sukcesy artystyczne, nawet na dworze carskim. Nie powiodła się natomiast próba założenia uniwersytetu na Lewobrzeżnej Ukrainie, rząd carski bowiem zajął w tej sprawie nieprzychylne stanowisko. Mniej pomyślnie rozwijało się w tym okresie piśmiennictwo ukraińskie. Zaważył na tym dekret Piotra I, zakazujący drukowania na Ukrainie jakichkolwiek książek oprócz literatury religijnej. W wyniku tego drukarstwo zaczęło upadać, a liczba wydanych w XVIII w. tytułów przez Ławrę Peczerską była ponad dwukrotnie mniejsza niż w samej tylko drugiej połowie XVII w. Od połowy XVIII w. zaczęła się też intensywna rusyfikacja szkolnictwa ukraińskiego w Kijowie i na Lewobrzeżu, co spowodowało zmniejszenie się liczby szkół. Wypierany z literatury język ukraiński tego okresu zachował się głównie w rękopisach, nie doczekawszy się publikacji. Do rozwoju literatury najbardziej przyczynił się wspomniany już Grzegorz Skoworoda, wędrowny nauczyciel, człowiek 134 o szerokich horyzontach umysłowych, pierwszy filozof ukraiński, usiłujący łączyć światopoglądowy idealizm z materializmem i nowoczesną myślą Oświecenia. Pisywał pieśni liryczne, bajki "i wiersze umoralniające, stanowiące największe osiągnięcie literatury ukraińskiej doby późne-nego baroku. Jego najbardziej znanymi utworami były: Narcyz, czyli poznaj samego siebie, Rozmowa zwana alfabetem, czyli elementarz świata oraz Rozmowa pięciu podróżnych o prawdziwym szczęściu w życiu. Kijów był ośrodkiem bogatego życia towarzyskiego. Wyższe kręgi społeczne spotykały się na wspólnych obiadach i kolacjach. Wyprawiano liczne bale, na których w takt muzyki (popularne były bandury, gitary, flety i klawikordy) tańczono mazurki, polonezy, a także ukraińskie gołubce i kozaczoki, śpiewano smętne dumki ukraińskie i sentymentalne romanse francuskie, włoskie, niemieckie. Coraz powszechniej używano w rozmowach towarzyskich języka francuskiego. Równie chętnie bawiło się mieszczaństwo. Okazji nie brakowało, obchodzono bowiem uroczyście święta Wielkiejnocy i Bożego Narodzenia, święta cechowe, przyjazdy posłów i dygnitarzy. Najbardziej radowano się 19 kwietnia. Tańce i zabawy trwały wówczas aż trzy dni. Pierwszego dnia obchodzono „święto kobiet", które zwolnione wówczas od obowiązków domowych paradowały odświętnie ustrojone przez miasto, przyjmując kwiaty od mężczyzn. Na ulicach odbywały się parady uzbrojonej milicji miejskiej, maszerowały cechy pod swymi chorągwiami. Po południu strzelały na wiwat armaty i wzbijały w górę świetlne race. Nazajutrz wszyscy wracali do swych codziennych zajęć. Zaczynały się szare dni pracy, a często walki o jakiekolwiek chociażby warunki bytowe. Po wstąpieniu na tron Pawła I (1796) nastąpiła pewna liberalizacja polityki rosyjskiej w stosunku do ludności polskiej, ulegającej różnym represjom po upadku powstania kościuszkowskiego. Car przyznał szlachcie pol- 135 skiej szeroki samorząd stanowy, jakiego nie miała pod innymi zaborami, oddał w ręce polskie całe szkolnictwo, zezwolił Polakom na zbudowanie kościółka katolickiego w Peczersku, pierwszego w Kijowie od czasów powstania Chmielnickiego. Wzniesiono go w latach 1798-1799. Paweł I zwolnił również więźniów politycznych polskiej narodowości. Położenie chłopów i mieszczan w miastach prywatnych uległo jednak pewnemu pogorszeniu, poddaństwo osobiste bowiem było w Rosji surowsze niż na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. W 1798 r. Kijów odzyskał samorząd według prawa magdeburskiego, co nie pozostało bez wpływu na jego dalszy rozwój w pierwszej połowie XIX w. W ciągu ??? w. duże zmiany zaszły w architekturze miasta. Po wspaniałych czasach Rusi Kijowskiej pozostało niewiele budowli: Sobór Sofijski z cerkwiami Św. Ireny i Jerzego, Sobór Mychajłowski, cerkwie Trzech Świętych (Wasyla), resztki Dziesięcinnej w Górnym -Mieście, Wielka Uspienska i Św. Michała w Ławrze Pe- czerskiej, Uspienska na Podolu, cerkiew monasteru Ki-ryłowskiego i kilka innych. Po zjednoczeniu Ukrainy z Rosją przebudowano dawny kościół dominikański na cerkiew Petropawłowską (1690). Odbudowano też zniszczony podczas powstania Chmielnickiego zamek kijowski. Do n iasta zjechali liczni mistrzowie rosyjscy, ożywił się ruch budowlany. „Mistrz kamiennych dzieł", Rosjanin Józef Starcew, zbudował cerkiew Zwiastowania w monasterze Brackim (1690-1693) i Sobór Wojenno- Ni-kolski (1690-1696), barokowe, trzynawowe świątynie z sześcioma kolumnami. Wybitny rosyjski architekt for-tyfikujący w czasach Piotra I Peczersk, D. Aksamitów, zbudował zapewne cerkiew Św. Jerzego w klasztorze Wydubickim (1696- 1701) i szereg innych budowli. W Ławrze Peczerskiej w końcu XVII w. powstały cztery nowe cerkwie barokowe: Zmartwychwstania, Teodozjusza, Narodzenia Bogurodzicy i monasteru Bolnicznego. Na Podo- 136 lu zostały zbudowane dwie nowe cerkwie: Świętych Borysa i Gleba oraz Św. Eliasza, a także dwa pierwsze murowane budynki mieszkalne. W jednym z nich zamieszkiwał Piotr I podczas kilkakrotnych pobytów w Kijowie. Dla odbudowy Ławry Peczerskiej po pożarze 1718 r. car przysłał wielu architektów i muratorów. W latach 1721- 1772 zbudowano tu cały zespół budynków, nazwanych korpusem Kownirowskim. Stefan Kownir i drugi architekt ukraiński, Iwan Hryhorowicz Barski, najbardziej zasłużyli się przy rozbudowie Kijowa w XVIII w. Na początku XVIII w. Piotr I wydał zakaz wznoszenia poza Petersburgiem budynków murowanych, co na pewien czas zahamowało rozwój budownictwa w Kijowie i na Lewobrzeżnej Ukrainie. W 1721 r. zakaz ten został zniesiony i ruch budowlany znowu się ożywił. Architekci F. Wasyliew i Jan Schedel wznieśli ponad 96-metrową wielką dzwonnicę Ławry Peczerskiej (1731-1745), najwyższą wówczas w całej Rosji i na Ukrainie. Nieco dłużej budowany był w tym czasie wspaniały, barokowy pałac metropolity (1723-1757). Powstała również cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego. Najpiękniejszym obiektem wzniesionym w Kijowie XVIII w. była cerkiew Andrijewska (Św. Andrzeja), zbudowana w latach 1747-1748 na planie krzyża w stylu późnobarokowym przez słynnego architekta włoskiego pochodzenia, Bartolomeo Rastrellego, twórcy tak znanych dzieł jak Pałac Zimowy w Petersburgu czy Wielki Pałac w Carskim Siole (dziś Puszkino). Kamień węgielny pod budowę świątyni położyła sama imperatorka Elżbieta. Raśtrelli zbudował również Pałac Carski ? (Ma-rijski) w Peczersku (1750-1755). Piękna ta budowla spłonęła podczas pożaru w 1819 ?., odbudowano ją w myśl planów Rastrellego i w takim stanie pozostała do dzisiaj