Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
W okresie PRL wystąpił w tej dziedzinie znaczny regres. W systemie regulacji stosunków między państwem a Kościołem katolickim i innymi związkami wyznaniowymi wystąpiły luki, wyreżyserowane przez władze partyjno-państwowe z anty-religijnych motywacji ideologicznych. Regulacje prawne zmierzały do maksymalnego limitowania wolności sumienia i uzewnętrzniania przekonań religijnych oraz ograniczania możliwości realizacji przez kościół swojej misji. Przy tym regulacje ustawowe wydawały się jedynie fragmentaryczne. Trudno było w ówczesnym systemie prawnym wyodrębnić dział prawa wyznaniowego. W okresie III Rzeczypospolitej w warunkach transformacji ustrojowych — wiodących od totalitaryzmu komunistycznego do demokracji (począwszy od 1989 r.) — trwa proces przebudowy regulacji prawnych dotyczących stosunków między państwem a Kościołem katolickim i innymi związkami wyznaniowymi. W trakcie tego procesu nastąpiła normalizacja całokształtu tych stosunków. Stopniowo ukształtował się nowy kompleks norm, zawartych w wielu źródłach prawa stanowionego, których podstawę stanowi Konstytucja RP z 1997 r. i konkordat z 1993 r. Pod względem przedmiotowym tworzą one w systemie prawa polskiego dział prawa wyznaniowego. 3.2. Prawo wyznaniowe jako dyscyplina naukowa Prawo wyznaniowe jest jedną ze szczegółowych dyscyplin prawniczych, której przedmiot zainteresowań stanowi badanie w sposób metodologicznie uporządkowany wymienionego wyżej zespołu norm prawnych, określających stosunek państwa do zjawiska religijności. W tym sensie termin prawo wyznaniowe jest używany w niniejszej publikacji. Przedmiotem badań naukowych z zakresu tej dyscypliny naukowej jest komentowanie norm zawartych w obowiązujących aktach normatywnych, ustanowionych lub uznawanych przez suwerenne organy władzy państwa polskiego. W publikacjach polskich, dotyczących prawa wyznaniowego, więcej uwagi poświęcano historycznym aniżeli współczesnym elementom tej problematyki. Wzrost zainteresowania nią nastąpił w ostatnim dziesięcioleciu w związku z debatą wokół projektu nowej Konstytucji RP i ratyfikacji Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, jaka toczyła się w latach 1993-1998 między przeciwnikami ratyfikacji (m.in. J. Wisłocki, M. Pietrzak, J. Małajny), jak i jej zwolennikami (m.in. W. Adamczewski, W. Góralski, J. Krakowski, W. Mojak i W. Skrzydło, W. Urusz-czak). Niniejsza publikacja zawiera pozytywny wykład głównych zagadnień współczesnego polskiego prawa wyznaniowego. 4. Prawo wyznaniowe jako funkcja polityki państwa wobec religii 21 4. Prawo wyznaniowe jako funkcja polityki państwa wobec religii O tym, jaka jest treść norm określających stosunek danego państwa do religii, decyduje wiele czynników, a zwłaszcza: warunki kulturowe (związek religii z kulturą narodową), przesłanki aksjologiczne (system podstawowych wartości moralnych), warunki socjologiczne (skład społeczeństwa pod względem wyznaniowym, rola religii, a zwłaszcza instytucji kościelnych w życiu społecznym), założenia filozoficzne i ideologiczne, jakimi kierują się partie polityczne, a także postulaty związków wyznaniowych. Doniosły wpływ na przemiany w dziedzinie stosunków między państwem a związkami wyznaniowymi w kręgu kultury zachodniej w drugiej połowie XX w. wywarły postulaty głoszone przez Kościół katolicki, a zwłaszcza uchwały Soboru Watykańskiego II na temat wolności religijnej (DH) i obecności Kościoła w świecie współczesnym (KDK). Doświadczenia historyczne wykazują, iż stanowiska, jakie zajmują państwa względem związków wyznaniowych rozwijających swą działalność na ich terytorium, są zróżnicowane