Ostatecznie dla należycie zorganizowanego umysłu śmierć to tylko początek nowej wielkiej przygody.
225. Za główny kierunek zmian skłonny jestem uważać znaczne zmniejszenie napięcia w obu zasadniczych kierunkach odniesienia w stosunku do rodziców i do szkoły: zauważa się to szczególnie w coraz liczniejszej grupie społecznej, nazywanej klasą średnią. To zmmiejszenie napięcia jest zresztą dość nuerównoniierne. Jeśli chodzi o szkołę, to stwierdzamy większą akceptację solidnej nauki i uznanie jej ważności. Wiąże się to oczywiście z ogólnym procesem wzrostu poziomu nauczania, a szczególnie ze współzawodnictwem o dostanie się do lepszych cellege ów, a następnie do lepszych szkół dyplomowych. Istotne jest w tym wypadku to, że zwiększone wymagania spotkały się z akceptacją, a nie z buntem czy też biernym wycofaniem się. Zasadniczym wyjątkiem od tej reguły są najniższe klasy społeczne, w których przestępczy model życia jest ciągle najatrakcyjniejszy, a wagarowanie jest zasadniczym sposobem spędzania godzin szkolnych. Jest to zresztą zrozumiałe raczej jako konsekwencja wzrostu wymagań ze strony szkoły wobec ludzi zniechęconych przez niewielkie zdolności osobiste i atmosferę w rodzinie. Jeśli zaś chodzi o stosunek młodzieży do rodziny, zasadniczą cechą wydaje się tu instytucjonalizacja stale rosnącej tolerancyjności wobec kultury młodzieżowej i jej rozumienia. Obecne pokolenie rodziców jest silniej niż poprzednie przekonane o słuszności polityki usamodzielniania dzieci. Toleruje ono szerszy zakres swobody, a jednocześnie oczekuje wyższego poziomu umiejętności i odpowiedzialności. Rozpowszechnienie się zwyczaju, chodzenia ze sobą"likwiduje prawdopodobnie pewne napięcia, kierując je w pół zinstytucjonalizowane kanały-a są to napięcia zaspokajane poprzednio w bardziej chaotyczny sposób. Zwyczaj ten stwarza oczywiście szereg, nowych problemów, związanych z dozwolonymi granicami zaspokojenia erotycznego partnerów i z wpływemttego na późniejszy związek małżeński. Prawdopodobnie swoboda w tym zakresie posunęła się za daleko i należy oczekiwać pewnych procesów przystosowawczych. W tym układzie odniesienia istotne staje się zagadnienie treści celów grup koleżeńskich. To, co poprzednio nazwałem 15-*r*ktura społeczna a osobbwołć. 226. Etapy cyklu życiowego. romantyzowaniem, może zmierzać w dwóch kierunkach, które na razie nazwiemy, regresywnym"i, progresywnym", nie traktując tego oczywiście zbyt dosłownie. W tego rodzaju sytuacjach mamy zwykle do czynienia z obydwoma tymi składnikami, w różnych jednych proporcjach i przy różnej ich treści. Oba te czynniki zawarte są w ogólnym schemacie każdej zmiany społecznej: na poziomie zjawisk społecznych pierwszy z nich hamuje zmiany, drugi zaś antycypuje i przyspiesza je. Jedną z najbardziej uderzających cech amerykańskiej kul tary młodzieżowej jest kult męskiej dzielności fizycznej, przejawiający się przede wszystkim w zainteresowaniu sportem. Chociaż ostatnio zainteresowania te nieco zanikają, szczególnie w szkołach i college ach najbardziej elitarnych, w całym jednak społeczeństwie spotyka się je bardzo często. Wyjątek stanowią środowiska przestępcze, gdzie panuje kult brutalnej siły. Kalt męskiej dzielności jest odpowiedzią na nacisk na osiągnięcia zawodowe w społeczeństwie, w którym raczej mózg niż siła fizyczna decyduje o sukcesie. Z tego punktu widzenia jest to zjawisko regresywne. Wydaje się, że osłabienie tego kultu jest wskaźnikiem większej akceptacji ogólnego trendu rozwojowego. Natomiast alkohol i seks należy umieścić w nieco innej kategorii. Są one dla jednostki możliwością wyzwolenia się z ograniczeń dzieciństwa: ich znaczenie dla osobowości dorosłego człowieka jest jednak silnie regresywne. Jak już jednak zauważyliśmy, emancypacja młodzieży w tych dziedzinach wiąże się z ogólnospołecznym procesem emancypacji, który z kolei jest częścią procesu różnicowania się społeczeństwa dorosłych, doprowadzającego do zwiększenia ekspresywności w tych dziedzinach. Mam wrażenie, że pod tym względem nastąpiły dość istotne zmiany w porównaniu z burzliwym okresem lat dwudziestych naszego stulecia, a pod pewnymi względami również w porównaniu do lat trzydziestych. W obu tych dziedzinach spotykamy obecnie mniejszą buntowniczość, bardziej umiarkowanie używa się alkoholu i "poważniej"podchodzi się do spraw miłości. Młodzież zintegrowała się silniej w aspekcie ogólnej kultury. Młodzież w społeczeństwie amerykańskim. 227. Na drugim krańcu-progresywnym-zjawiska najważniejsze to te, które są po tej stronie najbardziej widoczne, zarówno w kategoriach poziomu socjo-kulturowego, jak w kategoriach cyklu życiowego. Jest to znaczny wzrost poważnych zainteresowań kulturalnych wśród studentów bardziej elitarnych college ów. Chodzi tu głównie o zainteresowanie różnymi dziedzinami sztuki: muzyką poważną, literaturą, teatrem i malarstwem